Als niet dan zou: bijzonder humoristische roman van Ali Smith

Titel
Als niet dan zou
Oorspronkelijk
There But For The
Auteur
Ali Smith
Vertaling
Irving Pardoen
Uitgeverij
Mouria
Jaar
2011
Pagina's
272

Stel dat je een etentje geeft en een vriend van een vriend brengt een onbekende mee. De man lijkt een aangename gast. Totdat hij halverwege de avond naar boven gaat en zich opsluit in een van jouw slaapkamers. En er niet meer uit komt. Stel dat je hem daar dagen-, weken-, maandenlang niet uit krijgt. Wat doe je dan? Deze bizarre premisse krijgt een prachtige uitwerking in Als niet dan zou (There but for the). Vier verschillende personages vertellen hun kant van het verhaal waarin de onbekende – Miles Garth – een bijna mythische verschijning wordt. Origineel en prachtig geschreven door niemand minder dan Ali Smith.

Als niet dan zou - There but for the - Ali Smith

Een vierluik

Op een onverwacht moment tijdens een etentje sluit Miles Garth zich op in een van de extra slaapkamers in het huis van de gastheer en de gastvrouw. Hij weigert de kamer maandenlang te verlaten. Vanwege de prachtige achttiende-eeuwse deuren van de logeerkamer wil eigenaresse Geneviève Lee de deuren niet forceren. Dus probeert ze Miles op alle mogelijke manieren aan te manen haar huis te verlaten.

Als lezer ben je vanaf pagina één nieuwsgierig naar de beweegredenen van Miles. Toch laat Ali Smith hem niet zelf aan het woord. Het zijn vier andere personages die het verhaal van Miles vertellen, ieder vanuit een eigen invalshoek.  Als niet dan zou bestaat uit vier delen, elk woord van uit titel beslaat een eigen deel in het boek. Inclusief een eigen perspectief.

Anna en Mark

In ‘Als’ maken we kennis met Anna, die Miles dertig jaar geleden ontmoette toen ze een groepsreis maakten door Europa. Buiten nu en dan een kerstkaart hebben de twee echter geen contact meer. In het dagelijks leven werkte Anna voor de overheid in de dienst migratie, maar die job heeft ze juist achter zich gelaten. Ze wil niet langer vluchtelingen tegenwerken om haar geld te verdienen. Wanneer ze een brief ontvangt van Geneviève, die haar vraagt om Miles naar buiten te lokken vertrekt ze naar Greenwich. Ondertussen herinnert ze zich haar ontmoeting met Miles, filosofeert ze over de zin van haar leven en maakt ze kennis met verschillende schakels in het verhaal rond Miles.

In ‘Niet’ is de hoofdrol weggelegd voor Mark, de man die Miles had meegevraagd naar het etentje. Je zou kunnen zeggen dat hij de ‘schuldige’ is, al ziet niemand hem daadwerkelijk zo. Mark zelf heeft andere dingen aan zijn hoofd: de stem van zijn lang overleden moeder die hem maar niet met rust laat bijvoorbeeld.

In dit deel ontdekken we bovendien dat Miles ondertussen is uitgegroeid tot een ware publiekslieveling. Onder het raam van de slaapkamer waarin hij zich bevindt, is een heus tentenkamp ontstaan. Via een mandje sturen de mensen eten naar boven en je kunt zelfs merchandising kopen.

May en Brooke

In het derde deel, ‘Dan’, maken we kennis met May Young. Een oude vrouw die in het ziekenhuis ligt. Pas in het laatste deel van het boek, ‘Zou’, ontdekken we wat deze vrouw te maken heeft met Miles.

‘Zou’ is tot slot geschreven uit het perspectief van de tienjarige Brooke Bayoude. Met ouders als filosofen is het niet vreemd dat deze tienjarige ontzettend slim is. Ze heeft bovendien voortdurend volwassenen om zich heen in plaats van leeftijdsgenoten, dus dat maakt haar nog eens extra wijs.

Cleverness is great. It’s a really good thing, when you have it. But there’s no point in just having it. You have to know how to use it.

Als niet dan zou - There but for the - Ali Smith

Levensechte personages

De personages die aan het woord komen zijn allemaal levensecht. De relaties die zij onderling ontwikkelen zijn prachtig om te lezen. Voor mij sprong Brooke eruit als favoriete personage. Haar observaties zijn bijzonder scherp en wat mij betreft is zij de betere Hermione.

It also makes Brooke feel strange in her stomach. It is like the feeling when she reads a book like the one about the man in the park with the bomb, or thinks a sentence, just any old sentence like: the girl ran across the park, and unless you add the describing black, they are white, like when you take the the out of a headline and people just assume it’s there anyway. Though if it were a sentence about Brooke herself it would have to add the equivalent describing world and that’s how you know. The black girl ran across the park. It is like in Harry Potter where it says about Angelina that she is a tall black girl and that’s how you know that fact. (..)
But the fact is, I am Hermione too, Brooke thinks as she runs across the grass.

Ondanks de eerlijke personages, is Als niet dan zou niet altijd eenvoudig om te lezen. Ali Smith maak lange zinnen en gebruikt geen aanhalingstekens. Mij heeft dit tijdens het lezen niet gestoord: eens je in het ritme zit, ben je mee. Toch kan ik me voorstellen dat dit voor sommige mensen een obstakel vormt. Ik genoot echter van de prachtige zinnen, de subtiele maatschappijkritiek en de humor in het verhaal.

Wie zijn wij? En in hoeverre bepalen anderen ofwel (sociale) media wie we zijn? Ali Smith onderzoekt het in Als niet dan zou.

Als niet dan zou - There but for the - Ali Smith

Hoewel er een Nederlandse vertaling is verschenen, las ik There but for the in het Engels.

Meer leestips?

Schrijf je in voor de nieuwsbrief
en ontvang ongeveer maandelijks verse boekentips!

2 reacties

  • Jan Koster

    26/05/2019 at 12:01

    Ik heb het boek in huis, geleend van de bieb. Ga er snel aan beginnen na deze bespreking!

    • Marcia van der Zwan

      28/05/2019 at 21:05

      Heel veel leesplezier! Ik ben heel benieuwd naar jouw ervaring 😀

Reageren is niet meer mogelijk.