Frankusstein: hertelling onderzoekt de maakbaarheid van de mens

Frankusstein is een interessant gedachte-experiment over de toekomst van de mensheid. Zijn wij straks enkel geüploade gedachten zonder lichaam? Het boek is wetenschappelijk accuraat en zet de lezers aan het denken over transhumanisme en de ethische aspecten hiervan. Sowieso is het verhaal een feest der herkenning wat betreft grote namen uit de wetenschap, maar we vinden ook verwijzingen naar kunst, literatuur en (pop)cultuur in het boek. De verhaallijn in het verleden geeft aan dat men toen al filosofeerde over de maakbaarheid van de mens. Mary Shelley – de schrijfster van Frankenstein – is bovendien een heerlijk personage. Het transgenderschap van Ry zorgt voor een interessante wending, maar ik vraag me af of dit altijd met genoeg respect gebracht wordt. Al met al zorgt Jeanette Winterson met dit boek voor interessante gespreksstof, over heden en verleden. Over wetenschap en religie. Over man en vrouw. En alles daar tussenin.

Heden en verleden

We schrijven het jaar 1816. De negentien jaar oude Mary Shelley bevindt zich met de dichters Shelley en Lord Byron aan het Meer van Genève. Hier schrijft ze haar inmiddels beroemd geworden boek over dokter Frankenstein, schepper van een monster.

Het verhaal uit het verleden wordt afgewisseld met een verhaal in Brexit Engeland, het heden dus. De jonge trans man Ry wordt verliefd op Victor Stein, een gevierde professor die het debat rondom kunstmatige intelligentie leidt – en in de avonduren een mysterieus experiment uitvoert in de catacomben onder Manchester. Aan de andere kant van de Atlantische Oceaan, in de woestijn van Arizona, wachten de ingevroren lichamen van tientallen mannen en vrouwen erop om weer tot leven gewekt te worden. Stein heeft belangstelling voor één lichaam in het bijzonder.

De maakbare mens

Frankusstein is een boek dat vele verhalen omvat, met één belangrijk thema: de schepping van een niet-biologische levensvorm. Heden en verleden lopen door elkaar. Net als man en vrouw, kunst en technologie en lichaam en geest. Kan de mens een nieuwe levensvorm voor zichzelf uitvinden? Kunnen we ons brein uploaden in een groter systeem? Een interessante en actuele vraagstelling rond de toekomst van de mensheid. Ook robots en AI krijgen een belangrijke plaats in het verhaal. Net als cryonisme, luddisme en transhumanisme. Een boek waar geeks de vingers bij af kunnen likken dus!

Persoonlijk ontwikkel ik robots liever als een compleet afzonderlijke levensvorm die ondergeschikt blijft aan mensen die met implantaten zijn gemodificeerd. Onze hulpjes en verzorgers – niet onze gelijken.

Maar het is niet enkel technologie dat de klok slaat. Frankusstein behandelt ook onderwerpen als onsterfelijkheid, feminisme, het verdwijnen van gender en de rol van religie. En dat allemaal in één boek, zonder dat het te veel van het goede wordt.

Het leven van Mary Shelley

De hoofdstukken over Mary Shelley waren echter mijn favoriet. Natuurlijk weet ik dat elementen uit haar biografie geromantiseerd zijn, maar als je dit boek leest dan zie je echt een kickass vrouw voor je. Niet alleen een fantastische schrijfster maar, net als haar moeder, ook een fervente feminist. Ik heb hierdoor overigens enorm veel zin gekregen om Frankenstein te herlezen en de rest van haar boeken te ontdekken. Ook de ontmoeting tussen Mary Shelley en Ada Lovelace was perfectie! Ter info: Lovelace schreef het eerste computerprogramma ooit en ontwikkelde samen met Babbage de analytische machine.

Sowieso is het erg tof dat er heel wat bekende namen uit de wetenschap (Alan Turing, Jack Good, ..) en de literatuur (Virginia Woolf! Bram Stoker!) de revue passeren. Er zijn daarnaast kleine vermeldingen weggelegd voor Elon Musk, Donald Trump en Jair Bolsonaro. Ook de geschiedenis rond de eerste robot die de Saoedisch-Arabische nationaliteit verwierf, Sophia, is onderdeel van dit verhaal. Dit geeft het verhaal een extra dimensie én toont aan dat onderzoek naar de maakbare mens van alle tijden is. Jeanette Winterson heeft haar research gedaan, dat moge duidelijk zijn.

Vrouwen zijn zwak, zei Byron.
Of misschien willen mannen dat alleen maar graag geloven, zei ik. […]
Misschien, zei ik, brengen vrouwen net zo goed kennis in de wereld als mannen. Eva at van de appel. Pandora opende de doos. Wat zou de mens zijn geworden als ze dat niet hadden gedaan? Een automaat. Een rund. Een tevreden varken.

Stereotypering van het alledaagse leven

Wat betreft de verhaallijnen die zich in het heden / de nabije toekomst afspelen ben ik niet 100% overtuigd. De personages zijn vaak iets te vlak en veelal stereotiep. Je hebt Claire – het super gelovige christelijke meisje. Je hebt Ron – seksmaniak en producent van seksrobots. En tot slot heb je Victor Stein – een moderne Victor Frankenstein. Het personage Ry geeft het verhaal echter een zeer interessante wending. Hij is transgender persoon.

Ik heet Ry en ik heb geen pik.

Ik vraag me hier en daar wel af of de schrijfster hem overal juist geportretteerd heeft. Zou ze hiervoor bij trans mannen te rade zijn gegaan of is dit gewoon haar perceptie? Ik vind namelijk dat er wel heel erg veel nadruk ligt op het feit dat Ry er voor kiest om geen geslachtsveranderende operatie te ondergaan. Er gaat geen conversatie tussen Ry en anderen voorbij zonder dat het gaat over zijn penis – meestal pik genoemd – of het ontbreken ervan. Daarnaast schrijft Winterson: “Ik ben wat ik ben, maar ik ben niet één ding, niet één sekse. Ik leef met tweeslachtigheid” Zou Ry dan niet eerder genderfluid of non-binary zijn?

Een tweede kanttekening bij Frankusstein is het feit dat op de voorkant ‘een liefdesverhaal’ staat. Eerlijk gezegd vond ik het verhaal niet echt liefdevol. We krijgen een aantal seksscènes voorgeschoteld, maar de personages lijken hier voornamelijk uit lust te handelen. Sowieso zijn emoties ondergeschikt in dit verhaal. Misschien is dat juist de boodschap? Dat de personages haast op wetenschappelijke wijze een liefde voor het leven en de mensheid tentoonstellen?

Er zijn veel mensen, zowel filosofen als nerds, die geloven dat onze wereld een simulatie is. Dat we een spel zijn dat door anderen wordt gespeeld. Of anders, als we geen spel zijn, een programma dat helemaal uit zichzelf draait.

Frankusstein omvat een schat aan verhalen en zet de lezer aan het denken over de maakbaarheid van de mens. 

Met dank aan VBK België voor het recensie-exemplaar.