Wees onzichtbaar: de beklemmende tirannie van een vaderfiguur

In Wees onzichtbaar, winnaar van de Libris Literatuur Prijs, weet Murat Isik met een meesterlijke schrijfstijl de beklemmende sfeer te schetsen van een Turks gezin dat in de Bijlmer woont. Ik kreeg ontzettend te doen met het hoofdpersonage dat, net als zijn moeder en zijn zus overigens, gebukt gaat onder de tirannie van zijn vader. Desalniettemin vroeg ik me af waar het verhaal eigenlijk naartoe ging. Het boek had wat mij betreft gemakkelijk een aantal pagina’s minder kunnen tellen.

Bijlmermeer, begin jaren tachtig

De vijfjarige Turkse Metin is samen met zijn vader, moeder en zus naar Nederland gekomen, na een periode in Duitsland te hebben verbleven. Het gezin gaat in de flat Fleerde wonen. Vader is een werkloze communist die overdag boeken van Marx leest en zich ’s avonds bezat met vrienden. Hij is totaal niet betrokken bij het gezin.

“Hij wist helemaal niet wat voor leven ik leidde, hij vroeg er nooit naar.”

Tegelijkertijd heerst hij als een tiran over het hele gezin. Hij kan plots gewelddadig zijn en compleet uit zijn slof schieten. Metin vreest hem en maakt zich onzichtbaar. Maar langzaam – als de kinderen ouder worden en de moeder emancipeert – groeit het verzet tegen de vader.

Het feit dat het verhaal zich afspeelt in de jaren tachtig, zorgt voor veel herkenbaarheid voor de lezer. De zus van Metin is bijvoorbeeld groot fan van Michael Jackson. Het gezin kijkt vaak naar The Cosby Show of The Knight Rider. Een hilarisch moment is ook wanneer Metin en zijn vader oog in oog met Ron Brandsteder komen te staan. Zelf heb ik ook goede herinneringen aan het (meermaals) ontmoeten van deze BN’er. Ondanks het zware thema zit er ook veel humor in het verhaal.

Coming-of-age

Wees onzichtbaar volgt het levensverhaal van Metin, van vijfjarige tot volwassen man. Het is een dikke pil (600 pagina’s om precies te zijn), maar het verhaal is prachtig geschreven en leest ontzettend vlot. Het enige vreemde is dat de stem van Metin, gedurende zijn leven, nooit echt verandert. Als vijfjarige spreekt en denkt hij al als een volwassenen man, wat voor de lezer soms wat ongeloofwaardig aanvoelt.

Daarnaast kent het plot niet echt structuur. Net als in het leven volgt de ene gebeurtenis op de ander. Enerzijds heel mooi, want zo gaat het ook in het leven van alledag, maar in een roman verwacht ik persoonlijk toch wel iets meer plot. Ik mis een climax of zelfs een reden waarom alle kleine, bijna onbenullige, gebeurtenissen zijn opgenomen in het boek. Wat mij betreft had het boek gerust een honderdtal pagina’s minder mogen tellen.

Kleurrijke personages

Desalniettemin is Wees onzichtbaar een bijzonder portret van de Bijlmer en al haar kleurrijke inwoners, geschreven van binnenuit. Je maakt kennis met de vriendelijke, maar ietwat wereldvreemde buurman Rolf alsook met het complete voetbalteam uit de buurt. Je ziet hoe drugs en alcohol het leven van jonge mensen kan verwoesten en hoe de armoede om zich heen grijpt in de Bijlmer. De Bijlmer verandert gedurende het verhaal. Bedoeld als vooruitstrevende wijk verwordt het tot een gevreesd getto met veel criminaliteit en hordes junks. Interessant is dat de Bijlmer bijna een personage wordt in dit boek.

Ook Metin, zijn moeder en zijn zus maken heel wat ontwikkeling door in Wees onzichtbaar. Ondanks het feit dat Metin op zijn middelbare school uitgescholden wordt voor ‘de schoonmaker’ zet hij door op het door zijn ouders uitgestippelde pad van educatie. Ook thuis is hij een doorzetter. Hij leert meer en meer om op te komen voor zichzelf. Hetzelfde geldt voor moeder, die op een gegeven moment een baan zoekt om zo financieel onafhankelijk te zijn van haar man – die al zijn geld opmaakt aan alcohol en aanverwanten.

Wees onzichtbaar vertelt het coming-of-ageverhaal van de Turks-Nederlandse Metin die onder de duim van zijn tirannieke vader opgroeit in de Bijlmer.