Ze weten niet wat ze doen: grootse gevolgen van kleine misverstanden

Ze Weten Niet Wat Ze Doen wordt online aangeprezen als ‘de moderne Brave New World‘. Aangezien Brave New World één van mijn favoriete boeken aller tijden is, zorgt deze marketingtruc ervoor dat ik dit boek wel MOEST lezen. Ik schreef me in voor de Hebban Buzz club en was één van de honderd gelukkigen die Ze Weten niet Wat Ze Doen al voor de publicatiedatum in ontvangst mocht nemen. Hoewel ik enorm genoot van deze dikke pil, moet ik zeggen dat ik de vergelijking met Brave New World wel wat overenthousiast vind.

Bedreiging van en een neurowetenschapper

In Ze weten niet wat ze doen wordt het leven van de Amerikaanse neurowetenschapper Joe Chayefski compleet overhoop gegooid door bedreigingen van dierenactivisten. Zou het kunnen dat de zoon, die hij twintig jaar geleden bij zijn ex-vrouw in Finland achterliet, achter deze dreigementen zit?

Op de vooravond van 2016 begon ik vol verwachting aan Ze weten niet wat ze doen. Het boek begon meteen heel anders dan ik verwachtte. Geen absurde, zwartgallige toekomstvisie, maar een alledaags verhaal over een vrouw die haar man verdenkt van vreemdgaan. Toch was ik meteen verkocht. De schrijfstijl was goed en ik moest een aantal keer hardop lachen. Dit beloofde veel goeds!

De consumptiemaatschappij, social media en psychoactieve middelen

Hoe verder ik kwam in het boek, hoe meer ik me afvroeg wanneer het verhaal nou eigenlijk écht van start ging. Personages en hun onderlinge relaties werden tot in de details uitgewerkt. Maar ik miste actie, spanning en vooral dat Brave New World -tintje dat mij beloofd was. Het verhaal kent een behoorlijk lange aanloop. Pas op pagina 150, met de introductie van het psychoactieve middel Altius, komt het verhaal echt op gang. Altius wordt gebruikt om de prestaties van jongeren te verbeteren, zowel op sociaal gebied als op studiegerelateerde gebieden. Ik vond deze drugs en de manier waarop het marketingbedrijf haar ‘vrienden’ – oa. de dochter van Joe – manipuleert erg interessant. Ik had alleen wel verwacht dat hier uiteindelijk veel meer aandacht naartoe zou gaan..

Natuurlijk begrijp ik waar de vergelijking met Brave New World vandaan komt. Hoewel Ze weten niet wat ze doen zich in onze nabije toekomst afspeelt, worden er verschillende nieuwe technologische snufjes geïntroduceerd en weet Valtonen diverse problemen in de huidige maatschappij aan te kaarten. Belangrijke onderwerpen hierbij zijn: de consumptiemaatschappij, social media, het belang van privacy, dierproeven en het gebruik van medicijnen. Ook zien we een korte verwijzing naar robots, wanneer er in verzorgingstehuizen gebruik gemaakt wordt van een robot zeehond om de eenzame ouderen te vermaken. Daarnaast gaat er behoorlijk veel aandacht naar de case van Freedom Media: dit bedrijf heeft alle macht in handen op het gebied van wetenschappelijke publicaties. Maar zouden dergelijke onderzoeksresultaten niet gratis en voor iedereen beschikbaar moeten zijn? En hoe kunnen we de ‘goede’ onderzoeken van de ‘slechte(re)’ onderscheiden? 

De invloed van technologie

Haar maatschappijkritiek maakt Ze weten niet wat ze doen tot een dystopisch verhaal, waarin grote corporaties steeds meer macht in handen hebben. Maar de nieuwe Brave New World?! Voor mij persoonlijk is dat een vergelijking die niet op gaat. Brave New World is een zeer vervreemdend en intrigerend verhaal, waarvan ZWNWZD op dat gebied maar een slap aftreksel is. (Op andere gebieden vind ik het wel een goed verhaal – lees gerust verder!) Het verhaal is gewoonweg niet beangstigend genoeg. Meer ‘zo zou de wereld er over tien jaar uit kunnen zien’. Punt. Ik zou dit boek misschien eerder vergelijken met De Cirkel, omdat het gaat over de manier waarop sociale media en technologie ons leven beïnvloeden en de vraag of alle informatie die online staat te vertrouwen is.

Ze weten niet wat ze doen bevat niet alleen maatschappijkritiek. Het is voornamelijk een psychologische familiegeschiedenis die aantoont hoe kleine misverstanden binnen een gezin grootse gevolgen kunnen hebben. Hoe komt het dat Samuel zo geradicaliseerd is? Is het het opgroeien in een éénoudergezin, de voortdurende afwezigheid van zijn vader of de onzekere houding van zijn moeder?

Heel interessant vond ik daarnaast het feit dat de Finse auteur een beeld weet te scheppen van hoe de Finnen en hun land er door de ogen van een buitenlander uitzien. Ik vind het heel stoer dat hij zo kritisch naar zijn eigen land durft te kijken. Hij stelt zichzelf als Fin kwetsbaar op. Ook tof is dat de titel van het boek ergens halverwege het verhaal letterlijk verklaard wordt. Dat vind ik altijd een leuk extraatje als schrijvers dat in een boek doen. (Blader naar pagina 312 om het met eigen ogen te lezen!).

Interessante en gedetailleerde familiegeschiedenis

Hoewel ik de schrijfstijl van Ze weten niet wat ze doen lekker vond lezen, kostte het me enorm veel tijd om deze dikke pil te lezen. Normaal lees ik minstens 100 pagina’s per uur, maar dit boek las op de één of andere manier veel langzamer. Misschien heeft dit te maken met de enorme hoeveelheid aan details die Valtonen in het verhaal stopt, de ellenlange beschrijvingen die hij geeft, de vele flashbacks of de wetenschappelijke insteek van het verhaal? Ik vond het nergens écht saai worden, maar toch kostte het me moeite om dit boek door te komen.

Al met al vond ik Ze weten niet wat ze doen een interessant verhaal met toffe personages. Ook het wisselende perspectief beviel me.  Het einde ging me misschien iets te snel. In sneltreinvaart worden alle losse eindjes aan elkaar geknoopt, waardoor ik niet zeker weet of ik alles voor 100% heb begrepen. Voor mijn persoonlijke smaak is dit boek misschien niet Science Fiction genoeg. Maar ik vond Ze weten niet wat ze doen zeker verrassend en goed geschreven. Door haar rake maatschappijkritiek is dit boek allerminst de moeite waard.

Met dank aan Hebban en Uitgeverij Signatuur voor het toesturen van dit BuzzBoek!