Eus: verhaal van een buitenstaander

Eus is een Turks-Nederlandse tiener uit het oosten van het land. Na talloze goedbedoelde pogingen om een normaal leven te leiden en evenzoveel mislukkingen besluit hij dat de wereld een kutwereld is. Op zoek naar afleiding verzandt hij in drankmisbruik en hobbyseks. Door zijn bijtende cynisme trekt hij overal de aandacht, maar of hij nu tussen familie, vrienden of wildvreemden is: Eus is nergens thuis. Met zijn debuutroman weet Özcan Akyol literatuur op maat van jongeren te schrijven. Hij houdt de maatschappij een spiegel voelt en geeft een authentiek personage een stem. Een jongen als Eus zagen we nog nauwelijks in de Nederlandse literatuur.

Een moeilijke start in het leven

Eus is een verhaal in vier delen over het leven van een jongen die zich op een onorthodoxe manier probeert te ontworstelen aan het lot van randfiguur. Vooral het eerste deel ‘Bom Bibi Bom’ sprak mij aan. We lezen over de geboorte van Eus, zijn schooltijd (zowel de basisschool als de middelbare school) en de start van een studie – die hij van z’n vader moet afbreken om te gaan werken. Niet dat hij ooit de lessen bezocht overigens. Gelukkig blijft de studiefinanciering toch wel binnenkomen.

Sinds kort hing er ook een satelliet aan ons huis. Het was een bijna symbolische beslissing van Turis. Hij had de hoop definitief opgegeven. Van zijn zoons zou niets terechtkomen. Dat wist-ie zeker. Dus besloot hij ons in te ruilen voor een schotelantenne.

In de volgende drie delen wordt het verhaal mij iets te eentonig. Eus is alleen maar bezig om dronken te worden, te feesten en seks te hebben. Hij werkt als afwasser, organiseert feesten, gaat veel uit en heeft voornamelijk seks met meisjes die hij eigenlijk helemaal niet zit zitten. Uiteindelijk komt hij via zijn broer in aanraking met een Roma-familie, die hij als chauffeur helpt bij criminele activiteiten. Het voelt alsof ons hoofdpersonage een pas op de plaats maakt, alsof hij stilstaat in het leven. Geen van de personages maakt enige groei of ontwikkeling door, wat het voor de lezer soms wat moeilijk maakt om sympathie op te brengen. Tegelijkertijd toont Akyol op deze manier een wereld waar velen van ons geen weet van hebben. Een wereld die we bovendien veel te weinig in de literatuur zien verschijnen.

Een tirannieke vader

Net als in Wees onzichtbaar krijgen we in Eus te maken met een tirannieke vader. Vader Turis heerst over het gezin en maakt al het geld op aan alcohol – ook dat wat de drie zoons met hun bijbaantjes verdienen, ook dat wat de moeder verdient. Maar waar Metin in Wees onzichtbaar aan het regime van zijn vader lijkt te ontsnappen en een studie rechten weet af te maken, gaat het leven van Eus compleet de andere kant op. Hij komt terecht in het criminele circuit.

Kort na dat telefoontje van mijn moeder, die avond in het restaurant, besloot ik het contact met hem te verbreken. Voor altijd. Ik had niets aan die man. Hij zorgde alleen voor ellende.

De emoties lopen hoog op in Eus. Rauw, heftig en fel: Akyol neemt geen blad voor de mond. Ook niet als het om schuttingtaal gaat overigens. Vrouwen of meisjes zijn steevast wijven en Eus vindt heel wat zaken kut. Een voorbeeld hiervan zien we in onderstaande scène tijdens Eus’ eerste werkdag als afwasser.

In werkelijkheid had ik er geen kut van begrepen. Elke keer als de deur tussen het restaurant en de keuken openklapte, schoot de angst in mijn keel. Met speels gemak droegen de wijven van de bediening tien borden tegelijk. De hele teringbende werd zonder blikken of blozen op het aanrecht geflikkerd.

Wat mij echter het meeste intrigeert aan Eus is dat het boek grotendeels autobiografisch is. Özcan Akyol had een moeilijke jeugd. Zijn alcoholistische vader mishandelde en verwaarloosde zijn zoons. Ook Akyol werd chauffeur voor een criminele Roma-familie. Het is dus niet zomaar een verzonnen verhaal, maar iemands realiteit (met een vleugje fictie hier en daar). De laatste regels van het verhaal wisten mij overigens enorm te raken, net als het moment waarop Eus definitief afscheid neemt van zijn ouderlijk huis.

Ik had mijn spullen en kon vertrekken, maar op de drempel draaide ik me eventjes om. Voor het laatst keek ik naar m’n kamer. Het voelde als een definitief afscheid. De tijd die ik er doorbracht was kut, Turis terroriseerde ons, maakte van ons leven een hel, maar toch viel het me zwaar. Ik hoefde geen liefde, alleen wat rust.

Eus is een roman over een randfiguur in onze multiculturele maatschappij in de taal van jongeren geschreven. Özcan Akyol neemt zijn eigen woelige jeugd als basis en neemt geen blad voor de mond. Wat resulteert in een fel, rauw en hard verhaal over alcohol, seks en een uitzichtloze situatie. Na een tijdje wordt het vele zuipen van Eus een beetje eentonig, maar ik besef me dat dit voor velen werkelijkheid is. Eus wijst de lezer meer dan eens op zijn/haar eigen privileges.