Generaal zonder leger: overpeinzingen over de literaire sector

Titel
Generaal zonder leger
Auteur
Özcan Akyol
Uitgeverij
CPNB
Jaar
2020
Pagina's
64

In het boekenweekessay Generaal zonder leger onderzoekt Özcan Akyol waarom de literatuur steeds meer genoegen moet nemen met een rol in de marge. Volgens de auteur bestaat de literatuur tegenwoordig uit generaals zonder leger, uit schrijvers zonder overtuigingskracht, uit boeken die nog geen deuk in een pakje boter slaan. Waar zijn ze toch gebleven, de rebellen en dwarsdenkers onder de schrijvers? Akyol gaat op onderzoek en ik doe lustig met hem mee. Vandaag geen echte recensie, maar eerder mijn eigen overpeinzingen over de boekensector tijdens en na het lezen van Generaal zonder leger.

De lezer is inderdaad niet dood, zoals Alex Boogers terecht diagnosticeert in zijn alom bewonderde pamflet, waarvan de laatste dertig bladzijden door alle leraren in Nederland geraadpleegd zouden moeten worden. De lezer wordt alleen geminacht, zeker als hij voor het verkeerde boek kiest, dat geschreven is door de verkeerde auteur.

Generaal zonder leger - Özcan Akyol
Je kent Özcan Akyol misschien als televisiemaker of als auteur van Eus en Turis.

Waarom moet er hiërarchie in de literatuur bestaan?

Boekvinder.be is niet mijn enige boekenblog, zelfs niet mijn eerste. In april 2015 begon ik Oog op de Toekomst, een boekenblog compleet in het teken van Science Fiction. Je wilt niet weten hoe vaak ik hierom werd uitgelachen – met name door collega’s in de media. Boekrecensenten, boekhandelaars, journalisten; ik moest me zo vaak tegenover hen verantwoorden omwille van het feit dat ik graag SF lees. Ontzettend frustrerend. Tegelijkertijd wakkerde dit een vuur aan in mij: het werd mijn doel om onderbelichte boeken en onbekende auteurs een spotlight te geven. Ik wil af van de literatuur met de grote L. Ik wil af van het geïmpliceerde kwaliteitsonderscheid tussen literatuur en lectuur. De negatieve bijklank van Science Fiction en Fantasy maakt me boos. Datzelfde geldt voor de minachting jegens Young Adult boeken, feelgood verhalen, strips en thrillers. Waarom moet er hiërarchie in de literatuur bestaan?

Waarom kunnen we niet gewoon toejuichen dat mensen lezen? Of dat nu een strip, De zeven zussen, een kookboek of Fifty Shades Of Grey is. Ik durf zonder schaamte toe te geven dat ik de complete trilogie van E.L. James gelezen heb. Hoewel ik persoonlijk de seksscènes echt te grafisch vond en een klein trauma overhield aan een fragment met een tampon, vond ik de verhaallijn zo slecht nog niet. Bovendien heb ik altijd toegejuicht hoe deze schrijfster massa’s vrouwen naar de boekhandel wist te lokken. Vrouwen die zich qua lezen lange tijd beperkten tot de ingrediënten van voedingswaren of het etiket van de shampoo. Zij ontdekten een genre – erotische verhalen – waar ze blij van werden en dat deed de boekensector goed. Iedereen blij zou je denken.

Generaal zonder leger - Özcan Akyol

Een verhaal is een verhaal

Ik lees alles wat los en vast zit. Ik houd van korte verhalen en poëzie. Young Adult boeken en Science Fiction. Van literatuur en romans tot kinderboeken en prentenboeken. Van non-fictie en biografieën. Af en toe pak ik er een stripverhaal bij. En sinds kort heb ik zelfs een aantal kookboeken in mijn collectie.

Een bekentenis: als ik verdrietig ben lees ik online verhalen die zich afspelen in de wereld van Harry Potter, zogenoemde FanFiction. Verhalen over Hermelien Griffel die verliefd wordt op Severus Sneep of verhalen waarin Draco Malfidus een koppel vormt met Harry Potter zijn mijn favoriet. Daar schaam ik me niet voor. Lezen hoeft niet altijd gelijk te staan met ‘echte literatuur’ en ‘diep-filosofische verhalen’. Je mag er ook gewoon plezier aan beleven.

Want ik ben daarnaast overtuigd van het feit dat amusement óók een belangrijke factor is: er zijn talloze romans die ik met tranen van het lachen heb gelezen, zonder er een diepere betekenis in te herkennen. Wat al deze boeken me opleverden, literatuur of lectuur, was een groeiende genegenheid voor het geschreven woord en honger naar meer.

Voor mij zijn alle genres gelijk, is iedereen die af en toe een boek aanraakt – zelfs als het alleen op het toilet is – een lezer. En laten we alsjeblieft niet aan de discussie echt boek of ebook of luisterboek beginnen, want een boek is een boek. Een verhaal is een verhaal.

Generaal zonder leger - Özcan Akyol

Het stereotiepe beeld van de schrijver

Tegelijkertijd maak ik me sterk voor #leeseenvrouw. Ik vind het belangrijk dat mensen beseffen dat vrouwelijke auteurs veel minder media-aandacht krijgen en veel minder literaire prijzen winnen, dan mannen. Zowel internationaal als in Nederland en Vlaanderen. Gelukkig zijn er ook belangrijke initiatieven zoals de Women’s Prize for Fiction. Maar waar komt eigenlijk ons idee vandaan dat een schrijver een witte hoogopgeleide man moet zijn?

Wat de kersverse lichting schrijvers typeert, is dat ze over het algemeen ontzettend op elkaar lijken, nagenoeg dezelfde ideeën over de literatuur hebben, vergiftigd door de angst dat de vriendengroep, waarvan de leden stuk voor stuk óók schrijven, soms voor kranten en bladen, kritiek zal ventileren op stijl en inhoud.

Veel recente boeken van jonge schrijvers gaan over jonge schrijvers. Veel boeken van hippe Nederlandstalige schrijvers spelen zich af in de Randstad. Aangezien ik denk dat het belangrijk is dat mensen zich herkennen in literatuur, vind ik het belangrijk om op zoek te gaan naar andere verhalen. Naar andere literaire stemmen en andere perspectieven op onze wereld.

Boeken als Lang leve de lezer (Alex Boogers), Mogen de wijze jongens winnen, gij weet (onder redactie van Fikry El Azzouzi) en Poëziejongens (onder redactie van Mustafa Kör) laten een tegenbeweging zien. El Azzouzi begeleidde jongeren in het beroepsonderwijs bij het schrijven van – overigens prachtige! – kortverhalen. Kör deed datzelfde met poëzie. Beide boeken voegen een compleet nieuw perspectief toe in de wereld der letteren. Ze geven “een stem aan de stemlozen in de literatuur,” zoals Murat Isik dat zo mooi verwoordde toen ik hem interviewde over Wees Onzichtbaar.

Generaal zonder leger - Özcan Akyol

Mijn persoonlijke missie

Zelf wil ik het beeld “boeken zijn saai, stoffig en ouderwets” doorbreken. Ik wil laten zien dat er voor iedereen een boek bestaat, als je maar zonder oogkleppen naar de literaire sector durft te kijken. Als je maar besluit dat er geen hiërarchie noodzakelijk is. Dat het lezen van een strip niet minderwaardig is aan het lezen van Hotel Europa van Ilja Leonard Pfeijffer. Ik maak me hard voor Science Fiction en Fantasy. Voor vrouwelijke auteurs of onverwachte literaire stemmen.

Op boekvinder.be doe ik dit voor aandacht te hebben voor boeken die in de reguliere media op minder aandacht kunnen rekenen. Ik kies bewust voor vrouwelijke schrijvers of auteurs met een andere achtergrond dan ikzelf. Je vindt hier recensies van prentenboeken, maar ook van poëzie. Van non-fictie en feelgood. Van thrillers en Young Adult boeken. Op deze manier wil ik de rijkheid van het literaire spectrum tonen. Ik lees graag boeken van auteurs uit de LGBTQ+-community. Daarnaast lees ik sinds kort de wereld rond. Ik lees verhalen over andere culturen en andere samenlevingen om mijn eigen perspectief op de wereld te verrijken. Literatuur doet mij reizen.

Ook in mijn werk als zelfstandige probeer ik mijn liefde voor literatuur met de wereld te delen. Via Jeugd en Poëzie geef ik bijvoorbeeld workshops boekvloggen aan jongeren. Mijn doel? Jongeren op een geheel andere manier naar literatuur laten kijken. De toffe video’s waarmee de leerlingen terugkomen bewijzen dat ze gerust over boeken willen nadenken. Zeker als het op een heel andere manier dan het traditionele boekverslag mag. Er zijn zoveel mogelijkheden op literatuuronderwijs meer op maat van jongeren te brengen. En daar draag ik graag aan bij.

Generaal zonder leger heeft mij geïnspireerd om mijn eigen visie op literatuur te verscherpen en op papier te zetten. Özcan Akyol raakt veel punten aan die ook ik belangrijk vind in het boekenvak. Ben ik het met al zijn stellingen eens? Nee, dat niet. Maar dan neemt niet weg dat ik dit essay nauwkeurig heb gelezen en er veel uit heb opgestoken. Een prima gespreksstarter om eens kritisch naar je eigen leesgedrag én de literaire sector te kijken. 

Generaal zonder leger - Özcan Akyol

Meer boeken van Özcan Akyol

Klik op een cover om mijn recensie te lezen.

Meer leestips?

Schrijf je in voor de nieuwsbrief
en ontvang ongeveer maandelijks verse boekentips!