Onder het water: moeder en dochter spreken een eigen taal

Gretel is opgegroeid op een woonboot. Met haar vrijgevochten moeder dwaalde ze over de rivieren. Ze spraken een taal die ze zelf hadden verzonnen. Tot haar moeder op een dag verdween en Gretel alleen achterliet. Zestien jaar later brengt een onverwacht telefoontje het verleden op volle kracht terug. Onder het water (Everything Under) is een prachtig geschreven roman over taal en de kracht van woorden. Over de band tussen moeder en dochter. Maar ook over een moeilijke jeugd, de natuur, het lot en genderidentiteit. Daisy Johnson doorbreekt klassieke rollenpatronen en was met dit boek de jongste auteur ooit die op de shortlist van de Booker Prize stond. En dat is meer dan terecht.

Ze spraken een eigen taal

Net als in verhalenbundel Veenland, onderzoekt Johnson in haar debuutroman de kracht van taal. Gretel woonde samen met haar moeder Sarah op een woonboot. Ze ging als kind niet naar school. Het tweetal woonde afgezonderd van de wereld en sprak een eigen taal. Hoewel dit haar in haar latere leven vaak een buitenstaander maakte in de ‘echte wereld’, gaf deze fantasietaal Gretel wel een liefde voor woorden. Ondertussen is ze werkzaam als lexicograaf.

I understood suddenly what you had done by creating your own language and teaching it to me. We were aliens. We were like the last people on earth. If – in any sense – language determined how we thought then I could never have been any other way than the way I am. And the language I grew up speaking was one no one else spoke. So I was always going to be isolated, lonely, uncomfortable in the presence of others. It was in my language. It was in the language you gave me.

Gretel heeft haar moeder sinds haar zestiende niet meer gezien – bijna een mensenleven geleden – en veel herinneringen zijn vervaagd. Een telefoontje van het ziekenhuis onderbreekt Gretels isolement en roept vragen op van lang geleden. Wanneer ze onverwacht weer in contact komt met haar moeder, ontdekt ze dat deze dementerend is. Sarah grijpt terug naar de fantasietaal van weleer. Gretel begint zich de privéwoordenschat van haar jeugd te herinneren. l die oude woorden maken Gretel echter opnieuw onrustig. Want met de taal, komen ook de nare herinneringen aan haar onveilige kindertijd terug. De wilde jaren doorgebracht op de rivier; de vreemde, eenzame jongen die in de winter op de boot kwam; en het wezen in het water.

There are, between us, decades of bad feeling, a swamp of miscommunication, missed birthdays, the whole of my twenties, a cut-away breast I was not there to witness going.

De relatie tussen moeder en dochter

Door middel van flashbacks en een wisselend vertelperspectief reconstrueert de auteur Gretels moeilijke jeugd, inclusief het levensverhaal van haar moeder. Het moederschap ging Sarah nooit gemakkelijk af. Ze was geen stereotiepe moederkloek, maar eerder een stoere, wilde en vrijgevochten vrouw. Welke gevolgen had dit voor Gretel? En voor hun onderlinge relatie? Nu ze na zestien jaar opnieuw met haar moeder in contact komt, wil Gretel de relatie een nieuwe kans geven. Maar een nieuwe start blijkt niet gemakkelijk.

I need to forget the person you were and instead record who you have become.

De beschrijving van het niet-traditionele moederschap is niet de enige manier waarop Johnson klassieke rollenpatronen doorbreekt. In het boek maken we ook kennis met een transgender. Dit personage komt op bijzondere wijze de levens van Gretel en Sarah binnen en heeft een blijvende invloed op hun relatie.

Het plot van Onder het water zit erg goed in elkaar, de schrijfstijl is beeldend (deze debuutroman van Daisy Johnson leest als een film) en de personages zijn erg authentiek. Het boek heeft een magisch realistisch randje, wat nergens stoort. De mythische wezens, alsook de prachtige metaforen geven het boek eerder een compleet eigens sfeer. Pas over de helft van het verhaal had ik door dat dit een hertelling is van een oude mythe – dat krijg je ervan als je de achterflap niet leest. Later hoorde ik van de auteur dat ze liever niet heeft dat mensen op voorhand weten over welke mythe het gaat, dus ik ga hier niet verder op in.

Na verhalenbundel Veenland – over sterke vrouwen en de kracht van taal – wist Daisy Johnson me opnieuw te raken met Onder het water. Deze debuutroman stelt de definitie van het moederschap in vraag. Een bijzonder boek over het lot, de natuur en nog heel veel meer.

Hoewel er een Nederlandse vertaling is verschenen, las ik Everything Under in het Engels.