Vrijdag 21 juni was de Mexicaanse schrijfster Valeria Luiselli te gast bij Passa Porta. Ze sprak over haar nieuwste boek Archief van verloren kinderen. Andere boeken van haar hand zijn Valse papieren, De gewichtlozen, De geschiedenis van mijn tanden en Vertel me het einde. Die laatste titel is een essay over Centraal-Amerikaanse vluchtelingen die proberen de grens met de Verenigde Staten te bereiken en over te steken – en dan gaat het hier voornamelijk om minderjarigen. Deze thematiek zien we ook terug in Archief van verloren kinderen.
Een roadtrip door de Verenigde Staten
Valeria Luiselli begon aan Archief van verloren kinderen terwijl ze met haar gezin een roadtrip maakte door de Verenigde Staten. Al was dit niet haar oorspronkelijke schrijfplan. “Ik probeerde al jaren een boek te schrijven over mijn jeugd: ik ben opgegroeid in post-apartheid Zuid-Afrika. Aangezien ik nog op mijn Green Card aan het wachten was, kon ik de Verenigde Staten niet verlaten. In plaats van een roadtrip door Zuid-Afrika werd het er dus eentje door Amerika. Ik had bedacht om polaroids te maken tijdens de reis. Deze zou ik naar mijn jeugdvrienden in Zuid-Afrika opsturen, vergezeld met vragen over onze gezamenlijke jeugd. Dit zou als basis voor mijn nieuwe roman kunnen dienen.”
Maar, zoals wel vaker gebeurt, kwam de werkelijkheid ertussen. “Onderweg heb ik mijn oorspronkelijke idee laten vallen. Ik was wel polaroids aan het maken, maar toen gebeurde er iets wat altijd met mij gebeurt. Het is voor mij onmogelijk om me af te sluiten van de wereld waarin ik leef. Ik documenteer altijd de realiteit die zich rond mij afspeelt. Zo begon ik notities te maken van het verlaten landschap. Net als foto’s en audio opnames. Zonder dat ik het door had was ik gestart aan de research voor een heel andere roman. Al dat materiaal samen plantte het zaadje voor Archief van verloren kinderen.”
Niet toevallig staat ook in Archief van verloren kinderen een roadtrip verhaal. Het gezin in dit boek maakt in een tweedehands Volvo een roadtrip van New York naar Arizona. Hoe dichter de familie bij de grens komt, hoe groter hun eigen problemen worden. De ouders raken steeds verder van elkaar verwijderd, terwijl zoon en dochter compleet opgaan in hun eigen verbeelding. Tegelijkertijd proberen duizenden Centraal-Amerikaans kinderen de Amerikaanse grens te bereiken. Deze reizen raken steeds meer met elkaar vervlochten.
Vrijwilligerswerk in de immigratierechtbank
Ook in het echte leven raakte Luiselli bij thuiskomst van haar roadtrip meer en meer betrokken bij de immigrantenkinderen. “Ik ging als tolk werken bij de immigratierechtbank in New York.” Ze luistert naar de verhalen van honderden kinderen die zonder ouders de Amerikaanse grens zijn overgestoken. Aan hen moet ze steeds dezelfde veertig vragen stellen, terwijl de antwoorden van de kinderen zelden binnen de lijntjes van de formulieren passen. Hierover gaat het essay Vertel me het einde, dat ze gelijktijdig met Archief van verloren kinderen schreef.
“Ik wisselde het schrijven aan mijn boek Archief van verloren kinderen af met mijn vrijwilligerswerk in de immigratierechtbank. Algauw kwamen de verhalen die ik daar tegenkwam – gefictionaliseerd – terecht in mijn boek. Gelukkig had ik op een gegeven moment door dat ik een onleesbaar boek aan het schrijven was. Ik was de roman aan het gebruiken om al mijn politieke frustraties te uiten. Op deze manier werd het boek echt een monster van Frankenstein.”
Valeria Luiselli besloot een andere weg in te slaan. Ze stak haar woede in het schrijven van essay Vertel me het einde. “Zo kon ik veel directer met het onderwerp bezig zijn. En nadat ik het essay had afgerond, kon ik weer verder werken aan mijn fictionele boek. Nu had ik niet langer het gevoel dat Archief van verloren kinderen een politiek statement moest maken. Ik kon terug naar wat voor mij een roman moet zijn: een verhaal waarin mensen plassen, eten, seks hebben en ruzie maken.”
Dan rest enkel nog de vraag: hoe kun je als fictieschrijver in dialoog gaan met de wereld om je heen? Voor Luiselli heeft het antwoord te maken met imitatie. “Volgens alle klassieke filosofen is imitatie de bron van originaliteit. Door te kijken naar andere grote reisverhalen – The Cantos (Ezra Pound), Heart of Darkness (Joseph Conrad), de bijbel – kon ik het narratief van de immigrantenkinderen schrijven zonder een politiek standpunt in te nemen. Zonder migranten, of vluchtelingen, in een slachtofferrol te plaatsen. Mijn boek gaat op deze manier niet alleen over het nu, maar over alle cycli van migratie.”