En we noemen hem: hoelang duurt een oorlog echt?

In En we noemen hem pluist het zwangere hoofdpersonage haar familiegeschiedenis uit. Wie was ‘bommenneef’, die in haar familie bekend staat als verzetsheld echt? En wil ze haar zoon, zoals ze haar oma beloofd heeft, wel naar hem vernoemen? Kan ze haar kindje opzadelen met de geschiedenis die met deze naam – Frans Julias Johan – gepaard gaat? In En we noemen hem geeft Marjolijn van Heemstra de gekende thematiek van de Tweede Wereldoorlog een compleet nieuwe en hedendaagse wending. Met een prachtige schrijfstijl neemt ze de lezer mee op zoektocht naar de grens tussen verzetsheld en terrorist, tussen heldendaad en misdaad, terwijl ze ondertussen in blijde verwachting is. Een bijzonder verhaal.

Hoelang duurt een oorlog echt?

Al sinds de bevrijding van Nederland vraagt Frans Julius Johan, later gekend als bommenneef, zich af wanneer een oorlog echt voorbij is. Is de oorlog voorbij wanneer iedereen gestraft is? En als je die analogie volgt: wat doe je dan wanneer niet iedereen gestraft wordt? Frans smeedt een plan. Hij laat op 5 december 1967 een bom verpakt als sinterklaassurprise bezorgen in Den Haag. Drie ‘foute Nederlanders’ komen om het leven.

“Toen ze hem op een dag toebeet dat de oorlog nu toch wel een keer voorbij was, vroeg Frans haar: Hoe lang duurt een oorlog dan?
Tot de vrede, was Nelly’s antwoord. Hij lachte haar uit.”

Op haar achttiende verjaardag krijgt Marjolijn een ring die van deze bommenneef, een verre oom, was – aangevuld met het verzoek om haar eerste zoon naar hem te noemen. Hoewel ze het verhaal van bommenneef van kinds af aan als een heldendaad zag, als een glorieus verhaal om indruk te maken op klasgenootjes, wil ze – nu ze op het punt staat haar kind naar hem te vernoemen – het ware verhaal achter de Sinterklaas-moorden ontrafelen.

In de familie groeit de aanslag uit tot heldendaad

Van Heemstra plaatst de impact van een oorlog, een onderwerp dat an sich al veel beschreven wordt in de literatuur, in een originele en vooral zeer eerlijke familiegeschiedenis. Het ik-personage komt realistisch over. Ze smijt zich met hart en ziel in haar zoektocht naar de waarheid. Misschien een houvast tijdens de zwangerschapsperiode? Via verre familieleden, de eerste vrouw van Frans, familieleden van de slachtoffers en het Nationaal Archief probeert ze stukje bij beetje de puzzel te leggen. Ze wil pas definitief oordelen over de vernoeming als ze het plaatje compleet heeft. Ondertussen komt de verwachte geboortedatum van haar zoontje dichter en dichterbij. Hierdoor ontstaat een race tegen klok, wat voor spanning zorgt in het verhaal.

Desondanks vraagt de lezer zich soms af waar feit en fictie elkaar ontmoeten in het verhaal. Zo schrijft Van Heemstra: “‘Ik heb leugens weerlegd,’ ga ik verder, ‘maar zelf ook gelogen. […] Ik heb je al met al behoorlijk in bescherming genomen omdat ik niet bereid was de mythe zomaar op te geven.’” Het verhaal lijkt autobiografische elementen te bevatten, maar is tegelijkertijd een roman. Wat is er waar van de informatie die we lezen en wat is verzonnen? De lezer tast in het duister. Al leer je de schrijfster misschien nog het beste kennen door haar referenties naar andere literaire werken, zoals De donkere kamer van Damocles en Nooit meer slapen.

Met En we noemen hem weet Van Heemstra het gegeven van de Tweede Wereldoorlog door te trekken naar het heden. Op welke manier heeft deze oorlog nog altijd impact op ons dagelijks leven? Opdat we nooit vergeten lijkt de boodschap. Daarnaast brengt de schrijfster prangende vragen naar de oppervlakte. Wanneer is iemand schuldig? Mag je voor eigen rechter spelen? Waar ligt de grens tussen verzetsheld en misdadiger? En moet de familie boeten voor de daden van één familielid?

Van mens tot mythe in een familieverhaal dat verschillende generaties overstijgt.