Het gym: van achterstandswijk tot raskakkers

In Het gym is de Surinaams-Nederlandse Sandra, woonachtig in een achterstandswijk, een van de weinige niet-kakkers op haar middelbare school. Ze krijgt met heel wat rare opmerkingen te maken, zowel over haar huidskleur als over het feit dat ze in ‘de wijk’ woont – een buurt met troosteloze flats die bekend staat vanwege haar armoede en vele immigranten. Ook vanuit haar eigen wijk wordt er van alles gezegd over het feit dat ze naar het gymnasium gaat. Karin Amatmoekrim schrijft levensecht; ik zag gesprekken, situaties en schoolgenoten helemaal voor me. Bovendien durft ze thema’s als armoede en racisme onomwonden aan de kaak te stellen. Een zeer goed boek voor jong en oud.

Naar het gymnasium

Sandra woont samen met haar moeder en haar halfzusje in een achterstandswijk. Hun flat kijkt uit op het industriegebied en op andere, identieke flats. De wijk groeit dicht met Turkse gastarbeiders en andere immigranten, wat in de wijk op veel commentaar kan rekenen. Maar dat is niet het enige onderwerp van gesprek onder de bewoners. Sandra gaat namelijk als enige uit haar wijk naar het gymnasium. Het ‘gennasium’, zoals de school in de wijk wordt genoemd, is voor kakkers. Daar heeft een allochtoon kind uit een kansarm eenoudergezin volgens de mensen in de wijk niets te zoeken.

‘Die mensen hier gunnen het je gewoon niet. Dat is het. Echt! Al die opmerkingen die ik heb gekregen, toen ze hoorden dat je naar het gymnasium ging. Je mag – Sandra luister goed naar wat ik nu ga zeggen – je mag het in dit land niet beter doen dan de Nederlanders.’

Op ‘het gym’ is alles anders dan Sandra gewend is. Haar klasgenoten zitten op hockey, praten onverstaanbaar bekakt en hebben belachelijke namen als Jojanneke, Liselotte en Dirk Jan.

Dirk Jan Brouwer. Hij was haar al eerder opgevallen. Blond. Een knap, vriendelijk gezicht. En dan die ogen.
Maar ja, hij heette Dirk Jan. Dat kon nooit wat zijn.

Hoe moet Sandra omgaan met de kakkers die ze nu vrienden noemt? En wat moet ze doen met die ene klasgenoot die vastberaden is haar het leven zuur te maken met racistische opmerkingen? Terwijl Sandra zich ontwikkelt van basisschoolleerling tot brugpieper, moet ze vechten voor haar plaats in de multiculturele samenleving.

Racisme is overal

Het gym is gedeeltelijk autobiografisch en gebaseerd op het eigen leven van Karin Amatmoekrim. Dit maakt het verhaal ontzettend herkenbaar, zeker ook door de levensechte personages en hun onderlinge dialogen. Zelf groeide ik op in een heel rijk dorp, dus ook op mijn middelbare school zaten heel wat kakkers en ‘raskakkers’ – zoals Amatmoekrim ze noemt. Door het verhaal kwamen vele lang vergeten herinneringen naar boven. Wat Het gym echter een extra dimensie geeft, is het feit dat Sandra een van de weinige niet-witte leerlingen is op haar school. Je leest hoe zij met heel vervelende opmerkingen te maken krijgt.

Het was makkelijk om te denken dat het aan haar lag. Dat alleen zij met haar huidskleur bezig was. Want het maakte hún niets uit. Dat zeiden ze tenminste. Dat zeiden ze zelfs heel vaak. Dat ze niet bij kleur stilstonden. Dat ze geen verschil zagen. ‘Ik snap niet dat mensen dat verschil überhaupt maken. Jij bent gewoon Sandra.’ Dat was iets om trots op te zijn, als je dát kon zeggen. Ze voelden zich beter dan de rest als ze dat zeiden, want ze meenden het echt. Terwijl de anderen, zoals mensen uit de wijk, daar anders over dachten. Kortzichtige en volkse mensen waren dat. Maar zij, de mensen uit het dorp, dachten niet zo. Die zagen het verschil niet eens. Moet je nagaan.

Al op haar eerste dag op het gymnasium weet Sandra een aantal vriendinnen te maken. Behalve dat ze ontzettend nieuwsgierig zijn naar Sandra (‘Waar kom je vandáán? Wat eet je thuis voor avondeten? Krult je haar zo uit zichzelf of doe je er elke dag krulspelden in?’), lijken deze meisjes het wel goed te bedoelen. Net als hun ouders in de manier waarop ze omgaan met Sandra. Ze zien haar bijna als een trofee. Als het bewijs van hun eigen ruimdenkendheid. Ze vinden zich zelf zo onbevooroordeeld. Hieraan zie je maar hoezeer racisme structureel verankerd zit in onze maatschappij. Geen van de personages is zich van hun kwetsende opmerkingen bewust. Niemand komt voor Sandra op wanneer ze te maken krijgt met racisme. En dat is pijnlijk.

De kloof tussen rijk en arm

Sandra is een heel interessant personage om over te lezen. Ze kijkt kritisch naar de wereld om zich heen. Zo valt het haar bijvoorbeeld op dat er in het lokaal Nederlands enkel portretten van witte, mannelijke auteurs hangen.

Aan de andere muur hingen grote zwart-witportretten in zilverkleurige lijsten. Ze liet haar ogen langs de gezichten gaan. Strenge blikken, sommige verveeld wegkijkend. Schrijvers, vermoedde ze. Geen donkere gezichten. Geen vrouwen, ook.

Het gym is een boek van vele contrasten. Veel van de leerlingen op het gymnasium gaan drie keer per jaar op vakantie. Een van de jongens vertelt trots dat zijn vader een nieuwe boot heeft gekocht – hij was een halve ton duurder dan hun oude boot. Sandra rekent snel uit dat een halve ton meer dan vier jaar bijstand is. En zij kan het weten. Zij weet hoe het is om op te groeien met weinig geld. Om haar armoede verborgen te houden voor haar vriendinnen nodigt ze niemand uit bij haar thuis. Ze houdt haar leven in de wijk op afstand voor haar klasgenoten. Misschien schaamt ze zich stiekem wel een beetje.

Het gym is een belangrijk boek over structureel racisme in onze maatschappij, alsook over de kloof tussen arm en rijk. Over ‘de intellectuele elite’ die zogenaamd geen kleur ziet, maar toch voortdurend wijst op het anders-zijn van Sandra. Ondanks de zware onderwerpen, wordt het verhaal echter nergens zwaar. Amatmoekrim schrijft vlot en met humor. Het gym is absoluut een aanrader voor scholieren, maar evengoed voor volwassenen. Je bent immers nooit te oud om over de verschillen in onze maatschappij te leren.