De man van veel: het dieptepunt in een heldenleven

Karin Amatmoekrim bezit de gave om verhalen op zo’n manier op te schrijven dat je niet kunt stoppen met lezen en het voelt alsof je de personages persoonlijk kent. Ze schrijft beeldend en maakt prachtige observaties. De man van veel is alweer het vierde boek dat ik van haar las. Opnieuw wist Amatmoekrim me te raken. Schrijver en mensenrechtenactivist Anton de Kom staat centraal in dit verhaal. Na het lezen van Wij slaven van Suriname vond ik het heel interessant om meer over deze historische figuur te ontdekken. Natuurlijk wordt zijn levensverhaal gemengd met een dosis fictie – het is immers geen biografie – maar het blijft ontzettend leerzaam om meer te weten te komen over ons koloniaal verleden. Een belangrijk boek en een prachtige aanvulling bij het boek van Anton de Kom zelf.

Hij bracht zijn boek uit, en noemde het Wij slaven van Suriname. Het was een belangrijk boek. Niet eerder was de geschiedenis van Suriname vanuit een niet-blank perspectief belicht.

Gedwongen opname

In december 1939 wordt een Surinaamse man gedwongen opgenomen in een Haags gesticht. Aanvankelijk lijkt hij – op zijn afkomst na – niet veel anders dan de andere patiënten. In de gesprekken met zijn arts ontwikkelt zich echter een overweldigend beeld van een leven vol uitdagingen. Anton is banneling, schrijver, staatsvijand van de Nederlandse overheid en de zwarte echtgenoot van de witte, Haagse Petronella.

Ze waren doodsbang voor hem. Was hij eerst nog slechts een tegengeluid, een stem die eenvoudig genegeerd kon worden, later droeg zijn verhaal verder, en werd duidelijk hoe groot zijn invloed op de Surinamers was.

In deze prachtige roman van Karin Amatmoekrim wordt het verhaal van Anton de Kom, die zijn leven gaf voor het verzet tegen de Duitsers in de Tweede Wereldoorlog, voor eens en voor altijd uit de vergetelheid gehaald. De man van veel gaat over de waanzin van een man wiens plannen te groot lijken voor deze wereld. Wat houden we over als de werkelijkheid niet strookt met datgene waarvan we dromen?

De Nederlandse koloniale geschiedenis

Na Wij slaven van Suriname ging ik direct door met het lezen van De man van veel. In deze roman maakt Karin Amatmoekrim van Anton de Kom een romanpersonage. Hij zit in een inrichting, maar kijkt terug op zijn leven: van het schrijven van zijn boek, zijn gevangenschap in fort Zeelandia tot de verbanning naar Nederland. Anton de Kom is een heel interessante persoon om over te lezen. In De man van veel vond ik ook enkele feitjes terug uit Wij slaven van Suriname, zoals het gesprek tussen Anton en zijn grootmoeder. Je weet natuurlijk nooit hoeveel van het verhaal realiteit is en hoeveel er fictie is. Maar is dat belangrijk? Ik denk het niet.

Wees goed, zei ze, nee, wees beter dan de anderen. Dat kan jij. Ik heb het in je gezien, op de dag dat je uit mij kwam en je onmiddellijk je ogen opende. jij bent anders, kind. Jij bent beter. Doe goed, en maak deze wereld mooier dan hoe je hem aantrof.

De man van veel nodigt uit om je verder te verdiepen in de Nederlandse koloniale geschiedenis. Bovendien doet Karin Amatmoekrim ons beseffen hoe de verbanning uit Suriname voor altijd van invloed zou zijn op het leven van Anton de Kom. In deze roman leer je ook dat het hem na Wij slaven van Suriname niet meer is gelukt om een ander werk gepubliceerd te krijgen. En dat is jammer. Want uit zijn maatschappijkritische essay blijkt een enorm schrijftalent.

Het feit dat De Kom zijn droom om te schrijven moest opgeven, was overigens niet het enige obstakel in zijn leven. Aangezien hij in Nederland aangemerkt was als ‘staatsvijand’ was het enorm lastig om een baan te krijgen. Anton, Petronella en de kinderen leefden in armoede. Geen wonder dat het De Kom op een gegeven moment te veel werd.

Het helingsproces van De Kom

De man van veel begint op het moment dat Anton de Kom wordt opgenomen in een Haagse inrichting. Het helingsproces vorm de structuur van de roman. De Kom ondergaat een slaapkuur die hem vooral nachtmerries oplevert, gaat in gesprek met zijn psychiater en ontwikkelt langzaamaan weer de behoefte om te schrijven. Ondertussen leren we door middel van deze dromen, gesprekken en herinneringen over het leven van Anton de Kom. Hoe is hij in de inrichting terechtgekomen?

Vanaf de dag dat hij het geheugen van zijn volk besloot te onderzoeken, veranderde de aard van de verschrikkingen. Althans, de aard ervan veranderde voor hém. Kon hij zich voorheen troosten met de gedachte dat de gruwelen in elk geval deels berustten op volksverhalen, nu zag hij zich geconfronteerd met kille, vaststaande feiten.

Vooroorlogse psychische hulp

De man van veel gaat niet alleen over de held Anton de Kom, maar ook over de psychische zorg in die tijd (1939-1940). De Kom deelt een slaapzaal met een groot aantal mannen, allemaal vastgelopen in het leven door psychische problemen of stress. Ik vind het dapper dat de schrijfster dit verhaal durft te schrijven over een held. Amatmoekrim laat Anton de Kom zien als het slecht met hem gaat,  hij bevindt in een diep dal. Ik kan me voorstellen dat dit niet voor iedereen de manier is waarop ze deze held willen eren. Persoonlijk vind ik echter dat het verhaal vooral menselijkheid toont en laat zien hoe een opsluiting van drie maanden de rest van het leven van Anton de Kom hebben bepaald.

Het ging niet om zijn gelijk, noch om een al dan niet onafhankelijk Suriname. Het ging om menselijkheid; hij bewaakte de rechten van zijn landgenoten, en wees de Nederlander erop dat hun eigen menselijkheid ook in het geding was. Immers, wie de ander niet behandelt als een gelijke, boet zelf in aan menselijkheid.

In De man van veel staat de mensenrechtenactivist en schrijver Anton de Kom centraal. Karin Amatmoekrim schrijft over het leven van een zwarte man in het vooroorlogse Nederland, alsook over de misstanden in de Surinaamse kolonie waar hij tegen vecht. Ze focust op de periode waarin de Surinaamse held een diep dal doormaakt en opgenomen wordt in een gesloten inrichting. Op deze manier toont Amatmoekrim aan hoe het leven te zwaar was geworden voor De Kom en wat het hem gekost heeft om op te komen voor de rechten van anderen. Een aangrijpende roman met een stevige voet in de werkelijkheid.