Wonderboom: als het geheugen ons in de steek laat

Wonderboom vertelt het verhaal van post-apocalyptisch Zuid-Afrika waar violiste Magriet Vos op de vlucht is naar haar geboorteplaats, vijftienhonderd kilometer naar het noorden. Ondertussen begint ze meer en meer te vergeten. Juist die warrigheid en vergeetachtigheid maken het boek niet gemakkelijk om te lezen. Bovendien krijgt de setting weinig aandacht – de nadruk ligt op de persoonlijke ervaring. De collages, ter inleiding van elk hoofdstuk, zijn echter prachtig en tonen het verval van het geheugen. Op heldere momenten voorziet Magriet de lezer van prachtige filosofische bespiegelingen. Een interessant boek voor de geoefende lezer.

Op de vlucht

Wonderboom van Lien Botha speelt zich af in de nabije toekomst. Magriet Vos moet vluchten. Ze is violiste en woont in een post-apocalyptisch Zuid-Afrika dat op de rand van de chaos staat. Magriet speelt geregeld voor de West-Kaapse tiran Albino X. Ze vreest dat ze haar leven niet zeker is als Albino X haar toenemende geheugenverlies ontdekt.

Zij die voorheen alleen de stilte en verlatenheid opzocht, hongerde nu naar andere stemmen.

Magriet vertrekt in het geheim naar haar geboorteplaats, vijftienhonderd kilometer naar het noorden. Ze wil naar haar roots, voordat ze vergeet wie ze is. Haar leven kent ze dankzij haar dagboek en foto’s, die ze als een kostbare schat in haar vioolkist bewaart. Alsook door de vage herinneringen die bepaalde plekken of landschappen oproepen.

Toekomst en verleden gaan hand in hand

Ik kocht Wonderboom voornamelijk vanwege de prachtige cover en de setting in Zuid-Afrika. Na het lezen van Koorts (Deon Meyer) was ik erg benieuwd om dit land verder te verkennen via de literatuur. Hoewel het landschap heel mooi wordt omgeschreven, was de setting van het verhaal verder niet altijd even uitgewerkt. Welke apocalyptische crisis tot de ondergang geleid heeft? Waarschijnlijk een combinatie van klimaatverandering en de economische crisis, maar heel duidelijk kon ik het niet uit het verhaal opmaken.

Daar staat tegenover dat de auteur veel historische gebeurtenissen aanhaalt, om de geschiedenis van het land te schetsen. De vertaler, Robert Dorsman, voegt via voetnoten extra duiding toe. Dit maakte dat ik ontzettend veel geleerd heb over de historie van Zuid-Afrika en de cultuur. Van de Marikana-slachtig, de apartheid, de Boerenoorlog en de VOC, tot de namen van schrijvers en schilders Anna M. Louw, Hendrik Pierneef en de rapper Yolandi Visser van Die Antwoord. Lien Botha laat je op een bijzondere manier kennis maken met Zuid-Afrika. Dat is absoluut een plus.

Filosofische bespiegelingen

Wonderboomis geen boek dat gemakkelijk leest. Ik denk dat dit te maken heeft met de vergeetachtigheid van het hoofdpersonage. Doordat Magriet van alles aan het vergeten is, gaat het verhaal soms wat van de hak op de tak. Herinneringen en het heden wisselen elkaar af.

Toch wisten de verschillende filosofische mijmeringen van dit hoofdpersonage me wel te raken. Bijvoorbeeld wanneer ze in post-apocalyptisch Zuid-Afrika naar de sterren kijkt:

Er is niets veranderd, denkt ze, alles is bij het oude gebleven en buiten bereik van de allesverterende hebzucht van de mens. Gelukkig zijn de sterren veilig.

Ook de manier waarop Magriet reflecteert op haar eigen leven is interessant. Ze vertelt veel over haar overleden geliefde Wim, maar ook over haar familie. Over vriendschappen – die soms kort en soms lang duren – schrijft ze bijvoorbeeld:

Ze hebben hem daarna nooit weergezien, maar stonden er soms wel bij stil waarom bepaalde mensen een ogenblik in je leven verschijnen om er weer uit te verdwijnen, waardoor je je soms afvraagt of ze er echt waren of niet.

Het feit dat Magriet aan haar eigen geheugen begint te twijfelen, maakt haar niet altijd de meest geloofwaardige verteller. Dat neemt niet weg dat je meeleeft in haar reis naar het noorden. Verschillende reiskameraden maken – net als in bovenstaand citaat – hun opwachting om vervolgens weer vergeten te worden. Toch zijn de personages allesbehalve oppervlakkig. Op een compleet eigen manier weet Lien Botha hun essentie te vatten.

In Wonderboom geldt geheugenverlies als leidraad voor een bijzonder persoonlijk en filosofisch verhaal dat zich afspeelt in post-apocalyptisch Zuid-Afrika.