Ze zullen verdrinken in hun moeders tranen: hoe een terroristische aanval de dystopie blootlegt

Op een winteravond plegen drie jongeren een terroristische aanslag in een boekhandel waar een cartoonist een lezing houdt. De jonge vrouw die de taak heeft het geweld te filmen, is de enige die de aanslag overleeft. Twee jaar later bezoekt een schrijver haar in een tbs-kliniek. Ze vertelt hem haar levensverhaal: vanuit de toekomst is ze naar deze tijd gezonden. Geïntrigeerd probeert de schrijver de waarheid te ontrafelen. Ze zullen verdrinken in hun moeders tranen is prachtig, bijzonder en gruwelijk. Ook al zag ik de ontknoping van verre aankomen – ik heb van begin tot eind genoten van dit boek van Johannes Anyuru.

Aanslag op een stripwinkel

Ik kwam het boek van de Zweeds- Oegandese schrijver Johannes Anyuru toevallig tegen in Boekhandel Dominicanen in Maastricht. Ik had nog nooit van de auteur of zijn boeken gehoord. De mysterieuze titel, de prachtige cover en de eerste zinnen van de flaptekst maakten mij echter direct nieuwsgierig. Ik zette het boek bovenaan mijn verlanglijstje en kreeg het van mijn schoonvader als verjaardagscadeau.

Ze zullen verdrinken in hun moeders tranen begint meteen heel spannend. Als lezer ben je direct getuige van een aanslag op de stripwinkel van Hondo. Het meisje dat aan het woord is kan zich niet herinneren wie ze is, maar toch volgt ze Hamad en Amin in hun plan om een aanslag te plegen tijdens de boekpresentatie van de striptekenaar Göran Loberg. Diens laatste project is een verzamelalbum van de satirische strip De Profeet, die onder meer karikaturen bevat van de profeet Mohammed.

Met de aanslag opent Johannes Anyuru zijn verhaal direct met een heel heftige scène waarin de drie jongeren de mensen in de winkel gijzelen en beginnen te schieten met machinegeweren. Ook hebben ze bomvesten aan. Ondertussen is het meisje de hele aanslag live op internet aan het streamen. De angst greep me meteen bij de keel en tijdens het lezen keek ik steeds om me heen of ik niet toevallig mensen met bomgordels voorbij zag komen. De actuele thematiek van een terroristische aanslag komt akelig dichtbij.

In een psychiatrisch centrum

In het tweede deel van het boek zijn we twee jaar verder. De schrijver bezoekt Annika, de jonge vrouw die de aanslagen filmde en overleefde, in een penitentiair psychiatrisch centrum (Toendra) waar de gevaarlijkste geestelijke zieke misdadigers van het land verblijven. De arts van het meisje heeft de schrijver per brief uitgenodigd, omdat ze zijn boeken heeft gelezen en hem wilde ontmoeten. En daar heeft ze een reden voor. Annika, die overigens beweert helemaal geen Annika te heten, heeft haar eigen verhaal over de aanslag geschreven en overhandigd dat stukje bij beetje aan de schrijver. Die raakt geïntrigeerd en keert meerdere keren terug naar Toendra om de rest van haar verhaal op papier te krijgen en met haar te praten. Hij raakt zelfs zo geïntrigeerd dat hij besluit een boek te schrijven over de aanslag op de stripwinkel.

Ik schrijf aan jou die nog niet weet dat waanzin uiteindelijk altijd normaal wordt, en het normale waanzin.

Annika houdt van begin af aan vol dat ze niet Annika is, maar haar echte naam weet ze niet meer. Wat ze wel weet is dat ze uit de toekomst naar deze tijd gezonden is. In verhalen over haar leven in de toekomst schetst ze een dystopisch Zweden: met strafkampen voor moslims die het verplichte burgerschapscontract niet hebben getekend en dus zogenoemde ‘Zwedenvijandigen’ zijn geworden. Burgercontroles, razzia’s en knokploegen zijn er aan de orde van de dag. De duistere sfeer van de facistische staat geeft de lezer een ongemakkelijk gevoel en haalt venijnig uit naar het hedendaagse Zweden.

Voor de geoefende lezer

Ze zullen verdrinken in hun moeders tranen is een boek dat veel van de lezer vraagt. De schrijfsels van het meisje over haar toekomst, worden afgewisseld met het dagelijks leven van de schrijver – die voor zijn boek ook de nabestaanden van de andere terroristen bezoekt alsook de man op wie de aanslag was voorzien – en zijn bezoekjes aan het meisje. Je moet goed opletten wie er aan het woord is en in welke tijd het zich afspeelt. Maar het verhaal is absoluut de moeite om bij elkaar te puzzelen.

Zijn zwijgen, dacht ik, was als het zwijgen van de leegte.

De twee personages, de jonge vrouw en de schrijver, hebben veel met elkaar gemeen. Niet alleen zijn ze beiden moslim, ze hebben ook allebei in de ‘getto’ van Göteborg gewoond: het Konijnenhof. Daarnaast lijken ze beiden te worstelen met hun identiteit: zijn ze nu Zweeds of niet? en willen ze allebei vechten voor een betere toekomst.

De schrijfstijl van Johannes Anyuru is prachtig en poëtisch. Vooral in de teksten die het meisje schrijft, lees je soms erg rake observaties over het leven. Daarnaast intrigeert haar dystopische toekomstbeeld enorm. Het feit dat haar woorden gericht zijn aan de schrijver, geeft het verhaal persoonlijkheid en een zekere urgentie. Ook als lezer voel je je aangesproken.

Ze zullen verdrinken in hun moeders tranen is een prachtige en actuele puzzel over haat en liefde, over terrorisme en nationalisme en over de hoop op een betere toekomst.