De eerste persoon en andere verhalen: slimme en scherpe verhalenbundel

Verhalenbundel De eerste persoon en andere verhalen is prachtig. De verhalen gaan over kleine gebeurtenissen: een kind dat verlaten lijkt in de supermarkt, een pakje dat verkeerd bezorgd wordt of het opvangen van een gesprek in een café. De herkenbaarheid van de verschillende situaties is hoog. Ali Smith heeft me doen schaterlachen, maar heeft me ook geraakt met haar mooie observaties, bijzondere perspectieven en scherpe schrijfstijl. Deze kennismaking met Smith smaakt voor mij naar meer. Ik ben heel benieuwd om nu ook de andere boeken van deze schrijfster te gaan lezen.

Het korte verhaal als een lichtvoetige godin

In ‘Waar kort verhaal’ onderzoekt Ali Smith met de nodige humor waarin een kortverhaal zich onderscheidt van een roman. Een sterke opener voor een verhalenbundel, lijkt me. Doorheen dit verhaal verweeft ze de ernstige ziekte van haar vriendin Kalia en haar ‘jacht op herceptin’.

“De jongeman praatte over het verschil tussen de roman en het korte verhaal. De roman, zei hij, was een verlepte oude hoer.

Een verlepte oude hoer! zei de oudere man en hij keek verrukt.

Ze was best dienstig, gerieflijk, warm en vertrouwd, zei de jongeman, maar wel enigszins afgeleefd, eigenlijk iets te flets en flodderig.

Flets en flodderig! lachte de oude man.

Terwijl het korte verhaal daarbij vergeleken een lichtvoetige godin was, een slanke nimf. Omdat zo weinig mensen het kortverhaal machtig waren, was ze nog steeds bijzonder goed in vorm.”

Een kind cadeau

‘Kind’ liet me luidop schaterlachen. De ik-figuur doet boodschappen wanneer er opeens een kindje in haar wagentje zit dat sprekend op haar lijkt. Ze gaat op zoek naar de moeder van de peuter, maar algauw zijn alle mensen in de supermarkt ervan overtuigd dat het kindje de hare is. Dus neemt ze het mee. Wat er dan gebeurt gaat al je verwachtingen te boven.

‘Cadeau’ is een heerlijk kortverhaal om in de decembermaand te lezen. Het verhaal gaat over kerstmis en sneeuw. Over de mooiste herinneringen. En over de dingen en de mensen waar we – tot we ze vertellen – niet meer over nagedacht hebben.

Een ander paar ogen

‘De derde persoon’ omvat eigenlijk een heleboel kleine miniverhaaltjes. Of zoals Smith het zelf zegt:

“De derde persoon is een ander paar ogen. De derde persoon is een voorgevoel van God. De derde persoon is een manier om een verhaal te vertellen. De derde persoon is het weer tot leven wekken van de doden.”

‘De derde persoon’ kent een inventieve en originele vertelwijze. Het verhaal gaat over zoveel verschillende mensen in zoveel situaties – en tegelijkertijd heeft het iets overkoepelend. Ali Smith speelt listig met taal, perspectief en onze verwachtingspatronen. Op deze manier schept ze een heel eigen universum en een eigen taal.

De opera, de gek en de cinema

‘Fidelio en Bess’ maakt een combinatie van twee opera’s: Fidelio en Porgy and Bess. De verhalen worden toegepast op de relatie van de ik-figuur met iemand die al een partner heeft. Net als in een aantal van de voorgaande verhalen, kon ik het geslacht van de personages niet achterhalen. Dat maakt gelukkig helemaal niets uit voor de inhoud van de verhalen. Ali Smith toont aan dat gender losstaat van ervaringen, situaties en gevoelens.

In ‘Geschiedenis van een geschiedenis’ is de moeder van het schoolgaande ik-personage gek geworden. Het einde van het verhaal voelt als een afscheid.

‘Geen ingang’ speelt zich af rondom de nooduitgang en een geluiddichte muur van een bioscoop. Het verhaal deed me hardop grinniken, maar later werd het ook een beetje luguber. Ik vind het overigens heel knap hoe Ali Smith de relatie tussen twee personages in één enkel telefoongesprek kan schetsen.

De tweede persoon

In ‘De tweede persoon’ verwijten twee personages elkaar van alles te zijn. Het is grappig maar ook heel ontroerend. En herkenbaar.

“Wat me zo in jou verbaast, zeg je, terwijl je nog steeds wegkijkt, is dat jij na al deze jaren, na al die gesprekken die we in deze jaren hebben gevoerd, denkt het recht te hebben, alsof je God bent, om te beslissen wie ik wel en wie ik niet ben, en waar ik op lijk en waarop niet en wat ik zou doen en wat niet. Nou, mooi niet. Dat jij een nieuw leven hebt en een nieuwe liefde en een volkomen nieuwe dag en dageraad en duisternis en alles gloednieuw als in een of ander prachtig popliedje, dat maakt van mij nog geen verzinsel waarmee je kunt spelen of een oud overbekend grijsgedraaid lied waarnaar je naar believen niet luistert of het eindeloos opnieuw afspeelt zodat jij jezelf beter kunt voelen.”

Bevreemdend en ontroerend

‘Ik weet iets wat jij niet weet’ is het bevreemdende verhaal van een jongetje dat altijd in bed blijft liggen. Zijn moeder is ten einde raad en zoekt hulp. Dit is mijn minst favoriete verhaal uit de bundel.

In ‘grift’ heeft een vrouw een conversatie met haar veertienjarige ik. Er zijn zoveel dingen die ze zou willen zeggen, maar ze doet het niet. Ze luistert. Naar zichzelf. Ontroerend.

‘Schrander, temperamentvol, luxueus’ was een heel interessante vertelling. Het einde was alleen opnieuw een beetje vreemd.

De eerste persoon

‘De eerste persoon’ vertelt het verhaal van de liefde. Niet de eerste, maar wel de juiste. Smith heeft maar weinig woorden nodig om de sfeer te zetten en de conversaties te dragen. Prachtig.

Jij bent niet de eerste persoon die ooit door de liefde gekwetst is. Je bent niet de eerste persoon die bij mij aanbelde. En jij bent niet de eerste persoon die het erop waagt met mij. Jij bent niet de eerste persoon op wie ik probeer indruk te maken door zo briljant te doen alsof ik nergens van onder de indruk ben. Je bent niet de eerste persoon die me aan het lachen maakt. Je bent niet de eerste persoon die ik aan het lachen maak. Je bent niet de eerste persoon punt uit. Maar je bent nu wel de juiste persoon. En ik ben nu de juiste persoon. Wij zijn de juiste personen. Dat is toch genoeg?

Je bent niet de eerste persoon die me zo toespreekt, zeg ik.

En dan moeten we allebei weer hard lachen in elkaars nieuwe armen.

De scherpe schrijfstijl van Ali Smith laat je hardop lachen, maar weet je tegelijkertijd te raken. Ze speelt slim met taal. Haar perspectiefkeuze is origineel, evenals haar manier van schrijven. Hoewel je vaak het geslacht van een personage niet kent, raakt de inhoud evengoed. Met weinig woorden en in korte verhalen, heeft Ali Smith in mij een nieuwe fan gevonden.