Meer dan een broer: de gruwelen van de Eerste Wereldoorlog

Meer dan een broer is een prachtige, rauwe roman over twee Senegalese vrienden – meer dan broers – die samen naar de oorlog in Frankrijk vertrekken. David Diop verhaalt over de harde realiteit in de loopgraven ten tijde van de Eerste Wereldoorlog. Op een mistige ochtend blaast kapitein Armand op zijn fluit. Alfa Ndiaye en Mademba Diop, de twee Senegalese soldaten die ver van huis vechten voor de Franse overwinning, springen samen met hun kameraden op uit de loopgraven om de Duitsers te lijf te gaan. Enkele seconden later ziet Alfa hoe Mademba dodelijk gewond ter aarde stort. Alfa blijft achter in de waanzin van de oorlog en is vastbesloten om Mademba te wreken.

Bij de waarheid Gods, het is makkelijker om dapper te zijn als je een brede borst hebt, en armen en dijbenen die even dik en sterk zijn als de mijne. Maar de echte dapperen, zoals Mademba, zijn degen die ondanks hun zwakte niet bang zijn voor klappen.

Afgehakte handen als trofeeën

Nadat Mademba dodelijk gewond raakt op een van de slagvelden van de Eerste wereldoorlog neemt Alfa Ndiaye zich voor om zijn jeugdvriend, zijn meer-dan-een-broer, te wreken. Hij doet dit door niet alleen zijn Duitse tegenstanders te doden, maar door met hun afgehakte handen als trofeeën terug te keren naar het Franse kamp. Zijn Franse medesoldaten, die eerst nog bemoedigend lachen, worden al snel bang van zijn ‘zwarte magie’. Na de derde afgehakte hand begint hij hen toch echt schrik aan te jagen. Als gevolg wordt Alfa overgebracht naar het lazaret, achter de linies, weg van het slagveld. Alfa weet dat hij in de achterhoede moet ‘genezen’, omdat het anders ook voor hem einde oefening is in deze wrede oorlog.

Als je in de oorlog een probleem hebt met een van je eigen soldaten, laat je hem door de vijand doden. Dat is makkelijker.

Ver van huis, op een vreemd continent en omgeven door mensen met een andere huidskleur, die een taal spreken die hij nauwelijks beheerst, vertelt Alfa zijn verhaal – dat van Afrikaanse soldaten die met een geweer in de ene en een kapmes in de andere hand werden gebruikt voor de oorlogsmachinerie. Een treurig verhaal over hoe de Senagelese soldaten werden ingezet als lokaas om de Duitsers te misleiden.

Geweld en liefde, wreedheid en vergiffenis

Meer dan een broer is absoluut niet geschikt voor de gevoelige lezer. Bereid je voor op afgehakte lichaamsdelen en behoorlijk veel bloed. David Diop brengt de gruwelen van de loopgraven uit de Eerste Wereldoorlog tot dichtbij de lezer. En dat komt aan. Het is bijzonder hoe dicht geweld en liefde, wreedheid en vergiffenis, bij elkaar lijken te liggen in deze poëtisch geschreven roman.

Pas toen je was gestorven begon ik echt te denken. Pas na je dood, in de avondschemering, wist ik, begreep ik dat ik niet meer zou luisteren naar de stem van de plicht, de stem die zegt hoe het moet, de stem die de weg voorschrijft. Maar toen was het te laat.

Wanneer de hoofdpersoon Alfa Ndiaye met verlof naar de achterhoede wordt gestuurd leren we door middel van de tekeningen die hij maakt zijn levensverhaal kennen. Hij vertelt over zijn jeugd in Gandiol, het vertrek van zijn moeder, hoe Mademba en hij meer dan broers werden en hun keuze om naar de oorlog te vertrekken. Met de hoop om Franse staatsburgers te worden. De oorlog zelf heeft hem overigens niet onberoerd gelaten. Dat moge duidelijk zijn.

Zwart en wit

Alfa is hoe dan ook een zeer realistisch en eerlijk personage. Hij is kritisch op zichzelf, alsook op de manier waarop de zwarte soldaten worden ingezet in de oorlog. Hij lijkt beter dan wie dan ook van de betrokkenen te zien hoe de zwarte soldaten als lokaas worden gebruikt. Hoe ze als tweederangs soldaten worden gezien. Meer dan een broer maakt pijnlijk duidelijk hoe witte en zwarte mensen tegenover elkaar stonden, terwijl ze tegelijkertijd naast elkaar moesten vechten.

Ik vond ze dom, ik vond ze onnozel omdat ze nergens over nadenken. Wit of zwart, soldaten zeggen altijd “ja”.

David Diop schrijft ontzettend goed, waardoor ik het boek op een dag wilde uitlezen. Zijn taalgebruik is magisch. Eenvoudige woorden komen samen in poëtische zinnen, wat door de vele herhalingen bijna een soort mantra’s lijken te worden. Een niet zo eenvoudige klus voor vertaler Martine Woudt, lijkt me. Maar haar vertaling van Diops Meer dan een broer hypnotiseert en laat de lezer niet meer los.

De spirituele elementen geven naast al het oorlogsgeweld bovendien ruimte voor schoonheid en verstilling. Meer dan een broer krijgt bovendien een onverwacht einde met een magisch realistische twist.

Als je denkt dat je vrij bent om te denken wat je wilt, moet je oppassen dat je niet stiekem de vermomde gedachten van anderen binnenlaat, de geschminkte gedachte van je vader en moeder, de gegrimeerde gedachte van je grootvader, de verborgen gedachte van je broer of zus, van vrienden of zelfs van vijanden.

In Meer dan een broer schrijft David Diop op poëtische, maar rauwe wijze over de gruwelen van de Eerste Wereldoorlog. Over hoe het Westen Afrikaanse soldaten inschakelde als wapens en het onrecht dat de zwarte soldaten hiermee werd aangedaan. Een belangrijk onderwerp en een prachtig geschreven boek, waarin ook vriendschap, liefde, gemis en vergiffenis centraal staan.

Met dank aan Pelckmans Distributie voor het recensie-exemplaar.