Hoe duur was de suiker? Historisch familieverhaal in Suriname

In Hoe duur was de suiker? brengt Cynthia Mc Leod de geschiedenis van Suriname in de periode 1765-1779 tot leven. De bloeiperiode van de suikercultuur, maar ook de periode van de Boni-oorlogen. Elza en Sarith, dochters uit een joodse plantersfamilie, en hun slaven staan centraal in het verhaal. In de onrechtvaardige slavenmaatschappij die de kolonie Suriname is, ervaren zowel meesters als slaven dat de suiker duur wordt betaald. Ik vind het heel belangrijk om een boek als deze te lezen, om zo meer inzicht te krijgen in het Nederlandse koloniale verleden.

Het leven op de plantage

In Hoe duur was de suiker? vertelt Mc Leod het verhaal van de joodse plantersfamilie Fernandez in het 18e eeuwse Suriname. De moeder van Elza is kort na de bevalling gestorven en zodoende is Elza opgevoed door een zwarte slavin, Ashana, die een belangrijke rol speelt in het huishouden van Elza en haar vader Levi. Wanneer Sarith en haar moeder op de plantage Hébron komen wonen, slaat de sfeer in huis om. Sarith heeft een hekel aan de slaven en behandelt ze niet met hetzelfde respect als Elza en haar vader.

Hoewel Sarith met vele mannen flirt is het de ingetogen Elza die als eerste naar het altaar wandelt. In augustus 1766 trouwt Elsa met de assistent-administrateur Ruther le Chasseur, die pleit voor een betere behandeling van slaven. Samen gaan ze in Paramaribo wonen. Natuurlijk kan Sarith dit niet verkroppen en doet ze er alles aan om de echtgenoot van Elza te verleiden.

Iedere keer als Sarith bedacht dat Elza getrouwd was, Rebecca getrouwd was en al die andere meisjes van haar leeftijd, dan ergerde ze zich. Hoe was het toch mogelijk? Zij was immers veel mooier dan allemaal. Altijd hadden mannen haar mooi gevonden. Vanaf dat ze heel klein was, was ze door iedereen om haar schoonheid bewonderd en kijk nu eens op haar twintigste jaar ongetrouwd, een oude vrijster.

Hoewel de focus van het verhaal lijkt te liggen op de ontluikende rivaliteit tussen de zachtaardige Elza en haar losbandige stiefzus Sarith, spelen op de achtergrond van het verhaal allerlei historische gebeurtenissen. Er worden steeds meer aanvallen gepleegd door weggelopen slaven onder leiding van Boni. Ze verwoesten plantages en vermoorden de eigenaars. De binnenlandse oorlog kost Suriname veel geld. Dit leidt tot militair optreden vanuit Nederland, maar deze troepen hebben geen idee wat hen in Suriname te wachten staat.

Een prachtig familieverhaal

Hoe duur was de suiker? is een prachtig geschreven familieverhaal. De zinnen zijn eenvoudig, maar zijn allemaal even noodzakelijk om het verhaal te vertellen. In het eerste hoofdstuk moest ik een beetje in het boek komen vanwege de vele personages, maar daarna kon ik niet stoppen met lezen. De veelheid aan personages geeft een breed perspectief op het Suriname van de achttiende eeuw. We lezen namelijk niet uit het oogpunt van de stiefzussen, maar ook vanuit Rutger, zijn slaaf Alex, vader Levi, de slavin Mini-Mini, soldaat Jan en de echtgenoot van Sarith, Julius.

Het verhaal van Hoe duur was de suiker? beslaat ruim tien jaar uit het leven van de twee zussen. Aan de start van het verhaal wonen Elza en Sarith met hun lijfslavinnen Mini-Mini en Maisa op de suikerplantage Hébron. We leren beide dames heel goed kennen en we zien al snel dat ze allebei heel anders omgaan met de slaven om hen heen. Tijdens het lezen was ik meerdere malen echt woedend op Sarith. Ze is zo achterbaks, zo zelfingenomen en zo respectloos tegen haar zwarte medemens. Zij ziet de zwarte slaven niet eens als mensen, maar als voorwerpen. En dat is ronduit pijnlijk om te lezen.

Ze konden het best, waren sterk, per slot van rekening was het zwarte ras nu eenmaal door God geschapen om als slaven voor de blanken te werken.

Sarith is niet de enige. Het grootste deel van de witte plantagehouders kijkt neer op de zwarte slaven. In veel gevallen wordt religie gebruikt om het verschil tussen zwart en wit goed te praten.

Het Nederlandse koloniale verleden

Met Hoe duur was de suiker? geeft Cyntia Mc Leod de lezer inzicht in het Nederlandse koloniale verleden. Een verleden wat vaak genoeg weggemoffeld wordt en waarover we in de schoolbanken maar weinig leren. Deze roman toont echter aan welke gruwelen zich in de Nederlandse kolonie afspeelden. De schrijfster laat zien hoe wit en zwart lijnrecht tegenover elkaar stonden. Veel van de plantagehouders zijn van mening dat de witte mens superieur is aan de zwarte mens. Een zeer interessante passage vond ik het gesprek tussen Elza, Rutger en Sarith over het huwelijk tussen de zwarte Elizabeth Samson en de witte Hermanus Zobtre. Waar Elza en Rutger dit huwelijk aanmoedigen en blij zijn, vindt Sarith dat zwart en wit strikt van elkaar gescheiden moeten blijven.

Naast het duidelijke thema van kolonisatie en racisme, gaat het in Hoe duur was de suiker? ook over de positie van de vrouw. Vooral Elza ondervindt dat een man mag doen wat hij wil met wie hij maar wil, terwijl zij gehoorzaam moet zijn. En ze mag vooral ook niet jaloers zijn als haar man haar bedriegt met haar eigen stiefzus in haar eigen huis. Walgelijk. Sowieso hielden veel witte mannen in Suriname er in die tijd vaak een andere, zwarte, vrouw op na. De echtgenotes hadden deze ‘bijzit’ maar te accepteren.

Het is belangrijk om een boek als Hoe duur was de suiker? te lezen, want het koloniale verleden ligt verankerd in ons culturele archief zoals Gloria Wekker het zo mooi omschrijft. Daarnaast is het gewoon een prachtig familieverhaal tegen een historisch decor. Dit boek van Cynthia Mc Leod is zowel leerzaam als aangrijpend en representeert een onderbelichte groep: de joodse Surinamers.