Wij slaven van Suriname: de koloniale geschiedenis van Suriname

Wij slaven van Suriname verscheen voor het eerst in 1934. Dit boek van Anton de Kom is het eerste geschiedenisboek over Suriname geschreven vanuit een niet-wit perspectief. De Kom schrijft over het ontstaan van Suriname, haar verschillende kolonisators en hoe die een rol hebben gespeeld in de vorming van het land en haar cultuur. Ook de slavernij en de periode nadat de slavernij werd afgeschaft spelen een belangrijke rol in het boek. Dit krachtige pamflet van mensenrechtenactivist Anton De Kom mag absoluut niet in de vergetelheid geraken. Ik vind het erg belangrijk dat dit boek een plaatsje krijgt in het onderwijs. Ook deze zwarte bladzijde uit de Nederlandse geschiedenis moet verteld worden.

De slaven (onze vaders) zwoegden op de velden om de rijkdom der blanken te vergroten.

Anton de Kom, Surinaamse held

De nieuwste, luxe uitgave van Wij slaven van Suriname begint met essays van Tessa Leuwsha, Duco van Oostrum en Mitchell Esajas. Deze essays duiden de rol van Anton de Kom in het Surinaamse collectieve geheugen. Bovendien tonen zij de relevantie van Wij slaven van Suriname in 2020. Want ook in onze huidige samenleving speelt de koloniale geschiedenis nog altijd een grote rol in de manier waarop mensen met elkaar omgaan. Het koloniale verleden zit verankerd in het Nederlandse culturele archief, zoals Gloria Wekker het zo mooi omschrijft.

Veel Nederlanders zal de naam Anton de Kom niets zeggen, terwijl ze wel over ‘zeehelden’ als Michiel de Ruiter en Piet Hein zullen spreken. Persoonlijk denk ik echter dat De Kom een grotere held is geweest. Hij werd in 1898 geboren in Paramaribo als zoon van een ex-slaaf. In 1921 vertrok hij naar Nederland om in 1932 terug te keren naar zijn geboorteland. Vanaf dat moment werd hij door het koloniale gezag scherp in de gaten gehouden.

Op het erf van zijn ouders begon hij een adviesbureau, waar hij de inwoners van Paramaribo ontving en luisterde naar hun klachten over de gouverneur en zijn gezag. Algauw besloot de politie hem te arresteren, maar dat viel bij zijn aanhangers niet in goede aarde. Een grote menigte kwam daags nadien bijeen op het Gouvernementsplein om de vrijlating van De Kom te eisen. Toen de menigte het plein niet wilde verlaten opende de politie het vuur. Er vielen twee doden en dertig gewonden op deze Zwarte Dinsdag. Na drie maanden gevangenschap in Fort Zeelandia werd De Kom verbannen naar Nederland. Hier schreef de mensenrechtenactivist zijn boek Wij slaven van Suriname.

Een onderbelichte periode uit de Nederlandse geschiedenis

Ik vind het heel belangrijk om dit boek  van Anton de Kom te lezen. Hoe afschuwelijk het ook is, dit is een belangrijk en veel te vaak onderbelicht onderdeel van de Nederlandse geschiedenis. Wij slaven van Suriname mag van mij zeker op de literatuurlijst of in de lessen geschiedenis behandeld worden. Het is niet meer van deze tijd om het enkel over onze ‘zeehelden’ te hebben, zonder een kritische kanttekening op de geschiedenis die zich overzee heeft afgespeeld.

Geen beter middel om het minderwaardigheidsgevoel bij een ras aan te kweken, dan dit geschiedenisonderwijs waarbij uitsluitend de zonen van een ander volk worden genoemd en geprezen.

Wij slaven van Suriname is mooi geschreven, al is de opeenstapeling van de vele historische feiten soms wat veel. De details van de mishandelingen van de tot slaaf gemaakten zijn dan weer erg gruwelijk om over te lezen. Natuurlijk: dit was de realiteit, dus dit moet niet vermeden worden. Maar ik was behoorlijk aangedaan toen ik bijvoorbeeld las over een slaaf wiens vingers een voor een werden afgehakt en wie vervolgens verplicht was dit op te eten.

De wreedheid jegens slaven behoorde zozeer tot de gewoonten van die tijd, dat zij wel zeer bijzondere vormen aan moest nemen, eer ze in de koloniale kronieken werd opgetekend.

Ook vond ik het erg opvallend dat vooral de vrouwelijke slavenhouders lijken uit te blinken in de vreselijkste straffen. Sowieso stonden de Hollanders bekend als de meest strenge slavenhouders met de meest walgelijke en mensonterende praktijken tegenover de tot slaaf gemaakten. Dat lijkt me niet bepaalt iets om trots op te zijn – maar het rechtvaardigt absoluut niet dat we deze geschiedenis onder de mat vegen.

Een uitnodiging om je te verdiepen in de historie van Suriname

Ik las Wij slaven van Suriname direct na het lezen van Hoe duur was de suiker? en dit was een heel goede volgorde. Hierdoor had ik al een beeld van de maatschappij in Suriname in de 18e eeuw. Ik las in het boek van Cynthia Mc Leod over slavenhouders en plantagehouders. Over de feesten van de witte inwoners en hun rijkdom ten overstaande van de armoede van de tot slaaf gemaakte personen. Ik las over de Boni-oorlogen en de aanvallen op de plantages. Over het Nederlandse leger dat troepen het bos instuurt. De historische roman Hoe duur was de suiker? verschafte mij de basiskennis om vanuit te vertrekken en verder te gaan met het non-fictie boek van Anton de Kom. Ik kwam in zijn essay overigens veel dingen tegen die ik herkende uit het werk van Mc Leod.

Na Wij slaven van Suriname ging ik direct door met het lezen van De man van veel van Karin Amatmoekrim. In deze roman maakt ze van Anton de Kom een romanpersonage. Hij is opgenomen in een inrichting en kijkt terug op zijn leven – het schrijven van zijn boek, de gevangenschap in fort Zeelandia, alsook zijn verbanning naar Nederland. Karin Amatmoekrim doet ons met haar roman beseffen hoe de verbanning uit Suriname voor altijd van invloed zou zijn op het leven van Anton de Kom.

Wij slaven van een Suriname is een nog altijd relevant boek over een pikzwarte bladzijde in de Nederlandse geschiedenis. De Kom heeft met dit boek een introductie tot de koloniale geschiedenis van Suriname geschreven, toegankelijk en eerlijk tegelijkertijd. Het bijzonder mooi geschreven essay nodigt de lezer uit om meer kennis te vergaren over het Nederlandse koloniale verleden. En dat is belangrijk.

Met dank aan VBK België voor het recensie-exemplaar.