Een bespiegeling bij Vertel het iemand van Rachida Lamrabet

Een tijdje geleden vroeg één van de leerlingen van mijn vriend aan hem waarom er op school geen aandacht wordt besteed aan de soldaten van kleur die meevochten tijdens de Eerste Wereldoorlog. Een terechte vraag. Jimi sprak niet alleen met de docent geschiedenis, maar wijdde ook enkele lesuren PAV (zijn eigen vak) aan dit onderwerp. Ik kon natuurlijk niet anders dan hem – en indirect zijn leerlingen – Vertel het iemand van Rachida Lamrabet tippen. En daarna had ik zelf ook meteen zin om dit boek te herlezen.

In Vertel het iemand wordt de jonge Amazigh bij het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog vanuit Marokko naar het Franse front gestuurd. Als 1 van de 134.000 Afrikaanse soldaten (waaronder Marokkanen, Algerijnen en Senegalezen) strijdt hij mee in een oorlog die niet de zijne is. Amazigh schrijft zijn ervaringen – de oorlogsgruwel en het racisme van de officiers – neer in een dagboek. Dat komt hem duur te staan, want zijn dagboek wordt tegen hem gebruikt in een proces wegens hoogverraad.

Ik dacht dat de Fransen gek waren geworden. Ze gaven ons, de Senegalezen, de Algerijnen, de Indiërs en wie weet welke volken nog allemaal, de permissie om mannen te doden die net zo wit waren als zijzelf. We werden van heinde en ver gehaald om deel te nemen aan een grootse broedermoord zonder dat we ervoor gestraft zouden worden, integendeel. We werden zelfs aangemoedigd door vrouwen met roodgestifte lippen die ons kushandjes toewierpen.

In haar herkenbare beeldende stijl schrijft Rachida Lamrabet over een stuk vergeten geschiedenis. Vertel het iemand is een prachtig boek over de gevolgen van het kolonialisme, het superioriteitsgevoel van de witte soldaten, het belang van familie, de eigen identiteit en de rol van religie en het lot in het dagelijks leven.

Ik had ook dingen gedaan waartoe ik bewust zelf had besloten, maar de zee oversteken om in het land van de Fransen te gaan vechten, was iets waar ik in gerold was. Maar hadden wij, zij en ik, een andere keuze kunnen maken? Werden we niet in de val gelokt door omstandigheden? Was het leven dat we nu leidden onvermijdelijk? Was dit ons lot?

Mijn eerste kennismaking met het werk van Rachida Lamrabet was haar essay Zwijg, allochtoon! In dit krachtige pamflet brengt de auteur drie gevoelige onderwerpen samen: gender, religie en de grenzen van onze vrijheden. Ze onderzoekt of de vrijheid van meningsuiting voor iedereen geldt. Veranderen de regels als mensen van een andere origine zich in het politieke of artistieke debat mengen? In Zwijg, allochtoon! pleit Lamrabet bovendien voor de noodzaak van verschillende stemmen, zowel in de media als in de literatuur en in de kunst.

Voor mij is literatuur in staat om onze verschillen in beeld te brengen en tegelijkertijd die specifieke identiteit te ontstijgen en ons een mens te tonen die in wezen niet zo heel veel verschilt van alle andere mensen.

uit Zwijg, allochtoon!

Meteen na het essay las ik haar debuutroman Vrouwland, gevolgd door De man die niet begraven wilde worden en verhalenbundel Kind van God. En iedere keer was het raak: ik kan met zekerheid zeggen dat Rachida Lamrabet tot mijn favoriete auteurs behoort.

Volgens Rachida Lamrabet is er nood aan de politiek-filosofische erkenning dat migratie en diversiteit deel uitmaken van onze collectieve, gedeelde identiteit. En die visie klinkt doorheen al haar werk. Ze brengt in haar boeken realiteiten die niet vaak belicht worden onder de aandacht. De auteur gebruikt haar artistieke vrijheid om de stem die aan de rand van onze samenleving staat naar het midden te trekken om haar lezers te laten beseffen dat ‘die personages met hun exotische namen en gebruiken’ ook gewoon mensen zijn. En dat hun dilemma’s en wereldse beslommeringen niet zo heel erg veel verschillen van de dilemma’s en beslommeringen waarmee de (veelal witte) lezer zelf geconfronteerd wordt.

De noodzaak om zoveel mogelijk stemmen andere verhalen te laten brengen gaat verder dan de rijke diversiteit van onze complexe wereld. Het gaat over meer waarachtigheid, over meer nuance, over meer diepgang en het gaat om het aanwezig zijn en het gezien worden als volwaardige wereldburgers.

uit Zwijg, allochtoon!

Ik vind het heerlijk om kennis te maken met een auteur die al een flink oeuvre heeft: dan heb ik meteen voor langere tijd weer inspiratie om te lezen. Maar ik geloof dat ik nu toch echt alle boeken van Rachida Lamrabet heb gelezen… Zou er nieuw werk op komst zijn?