De wolkenmuzikant: de harmonie van de perfecte stad

Als cellist kan Nabiel zijn werk in Irak niet meer uitoefenen – muziek is tenslotte haram, verboden. Hij ontvlucht het land en belandt in Brussel. In De wolkenmuzikant van Ali Bader blijkt algauw dat het gras in Brussel niet groener is. Nabiel krijgt teleurstelling na teleurstelling te verwerken en verlangt op momenten terug naar Bagdad. Wanneer hij een relatie krijgt met de Belgische Fanny lijkt hij zich in eerste instantie te kunnen settelen. Het geeft hem in ieder geval tijd, rust en ruimte om te filosoferen over de perfecte stad. Hoewel de thematiek van de culturele identiteit interessant is, wist Bader mij niet te overtuigen met deze novelle.

Hij was ervan overtuig dat hij met de wil waarover hij beschikte en waarmee hij dit muziekinstrument had leren beheersen, waarmee hij onsamenhangende geluiden in betekenisvolle, suggestieve muziek kon omzetten, in staat zou zijn de wereld te veranderen. Dat hij door middel van muziek tot de essentie van het leven zou kunnen doordringen en met de mensen van alle sociale klassen in contact zou kunnen treden

Gevangen tussen twee werelden

Cellist Nabiel vlucht uit Irak omdat muziek daar verboden is. Hoewel zijn vader hem probeert te overtuigen om in Irak te blijven – ‘Iedereen die is weggegaan is later weer teruggekomen.’ – weet Nabiel na een confrontatie op straat dat er in Bagdad geen plaats is voor hem. En ook niet voor zijn muziek. Nabiels liefde voor muziek wordt niet begrepen en is zelfs levensgevaarlijk.

Het beoefenen van klassieke muziek was in het Midden-Oosten geen gemakkelijk beroep. Nabiel had eens tegen zijn leraar gezegd: ‘Het is niet alleen moeilijk, het is tegelijkertijd tragisch, komisch en afschuwelijk alsof je een dier dat altijd in het poolgebied heeft geleefd opeens hiernaartoe overbrengt, waar het in de zomer veertig graden is.’

Na een lange tocht belandt Nabiel in Brussel. Zijn hele leven lang heeft hij Europa geïdealiseerd. Waar de bodem vruchtbaar genoeg was voor de grote muzikanten van de romantiek en de filosofen van de verlichting, moet de samenleving immers wel bloeien. Bij aankomst in Brussel is hij dan ook stomverbaasd. De wijk waarin hij is terechtgekomen is nog armoediger dan zijn oude stadsdeel in Bagdad en buiten de kroeg is niemand geïnteresseerd in zijn bevlogen theorieën over de ideale samenleving. Opnieuw merkt Nabiel gevangen te zitten tussen twee werelden.

Hij besefte dat twee culturen heftig zouden botsen in dit land, de cultuur van de kunst, die in verval was na de oorlogen die Saddam Hoessein was begonnen, en de massacultuur, die gebaseerd was op bloedig geweld en instinct. De laatste was in opkomst en zou in de plaats komen van de gewelddadige staat die was ingestort en verpletterd. Waar bevond hij zich in deze strijd? Er was maar één uitweg uit dit probleem en dat was vertrekken naar ‘het leven achter de zee’, de formulering die hij prefereerde boven termen als ‘emigratie’, ‘ballingschap’ of ‘vluchten’.

Melodieus, maar dysfunctioneel

De wolkenmuzikant begint erg veelbelovend. De schrijfstijl is erg mooi en melodieus, bijna als een muziekstuk. Bovendien leest deze novelle van Ali Bader erg vlot. Ik heb echter het gevoel alsof ik twee verschillende boeken heb gelezen. In het eerste deel van De wolkenmuzikant vlucht de cellist Nabiel vanuit Irak naar Brussel, omdat de islamisten in zijn thuisland zijn muziek zondig vinden. Aangekomen in Brussel blijkt de wijk waar hij terechtgekomen is nog armoediger dan zijn oude stadsdeel in Bagdad en maakt hij precies (letterlijk!) hetzelfde mee als in zijn thuisland. Was het het waard om te vluchten?

De domkoppen waren aan de macht, religieus, sociaal of politiek, ze wilden hem allemaal tot gehoorzaamheid dwingen, boetseren, onderwerpen. Hij had het gevoel dat ze hem elke dag leugens probeerden aan te leren.

In het tweede deel van het boek staat enerzijds de dysfunctionele relatie tussen Nabiel en Fanny centraal, anderzijds de zoektocht van Nabiel naar de ideale stad. Wat volgt zijn een hoop cafébezoekjes en filosofische overpeinzingen over muziek, harmonie en de ideale samenleving. Eigenlijk heb ik beide delen van het boek niet heel graag gelezen en de onderlinge samenhang was voor mij ver te zoeken. Bij de tekst op de achterflap had ik heel andere verwachtingen van deze korte roman.

Kritische blik op de westerse samenleving

Ali Bader geeft ons een uniek kijkje in het leven van een vluchteling. Hij toont aan dat Europa helaas niet aan alle verwachtingen kan voldoen. Helaas is er ook in het westen nog een grote ongelijkheid tussen de verschillende sociale klassen. Wat me het meeste aansprak aan De wolkenmuzikant is de manier waarop Nabiel kritisch kijkt naar de multiculturele samenleving in Brussel. Ook zijn observaties van de Belgen zijn bij vlagen hilarisch.

Als je niet Europees was, dan was je vluchteling. Dan mocht je niet zoals zij zijn, dan mocht je je mening niet geven. Ze hielden van je als je van hun land hield, maar als je net als de Belgen je afkeuring uitsprak over hun land, dan viel er een ijzingwekkende stilte en zeiden ze tegen je: ‘Je mag je gelukkig prijzen dat je hier bent. In een ander land zouden ze je terugsturen naar de hel waar je vandaan gevlucht bent.’

Met De wolkenmuzikant onderzoekt Ali Bader universele thema’s als culturele identiteit en de ideale samenleving. Helaas komen de vele filosofische gedachtegangen niet tot hun recht in deze korte novelle. Het voelt bovendien alsof de twee delen van het boek een compleet ander verhaal vertellen. Ondanks de scherpe blik van cellist Nabiel op de westerse maatschappij, ben ik jammer genoeg niet overtuigd door zijn verhaal.