Grappen voor de schutters: absurde verhalen uit oorlogsgebied

Titel
Grappen voor de schutters
Oorspronkelijk
نكات للمسلحين
Auteur
Mazen Maarouf
Vertaling
Richard van Leeuwen
Uitgeverij
De Harmonie
Jaar
2019
Pagina's
176

Schrijver, journalist en vertaler Mazen Maarouf werd in Beiroet geboren als zoon van Palestijnse vluchtelingen. Verhalenbundel Grappen voor de schutters is zijn eerste werk dat naar het Nederlands werd vertaald. In deze bundel lezen we bizarre verhalen die zich afspelen in oorlogsgebied. Tijdens een bombardement loopt er bijvoorbeeld een koe door een bioscoop, er is een man die auto’s in biscuit verandert en men moet grappen vertellen aan de militie in ruil voor hun bescherming. Ik weet eerlijk gezegd niet zo goed wat ik van Grappen voor de schutters moet denken. Soms wist de auteur mij te raken. Af en toe glimlachte ik om vreemde banaliteiten. Meermaals walgde ik om (expliciete) verhalen en/of hun wendingen. Soms ontdekte ik prachtige zinnen in de verhalen, maar toch was het verhaal het dan vaak ‘net niet’. De beloofde humor bleef over het algemeen dan ook uit.

Grappen voor de schutters - Mazen Maarouf

Van peperplant tot glazen oog

Grappen voor de schutters begint erg sterk met een gelijknamig verhaal, bestaande uit tien korte hoofdstukjes. Centraal in het verhaal staan een peperplant en een glazen oog. De verhaaltjes zijn absurd, geschreven met de naïviteit van een kind dat opgroeit in een oorlogssituatie. Voor mij gaat deze opener over opgroeien en je plaats in de wereld vinden, over de band binnen een gezin en de manier waarop jouw gezinsleden mee jouw identiteit bepalen, over de strijd met de heersende macht om je eigen leven te leiden. En dat is universeel, ondanks de setting in oorlogsgebied. De auteur weet op een heel kalme, ietwat surrealistische manier te schrijven over de gruwelen van een oorlog. Ook de naïviteit van het hoofdpersonage vond ik op een bijzondere manier uitgewerkt.

Na een tijdje ging ik niet meer naar school. Ik begon te lijken op een openbaar toilet waar iedereen zijn smerige grappen uitscheet, vooral nadat mijn moeder me had geslagen in het zicht van alle leerlingen.

Natuurlijk is een verhaal als ‘Grappen voor de schutters’ niet om om te lachen, maar ik heb het gevoel dat ik wel begrijp wat de auteur hiermee probeerde te doen. Hij toont de absurditeit van het leven in oorlogsgebied – als je ook maar één misstap zet zullen de schutters je een pak rammel geven, dus je zorgt maar beter dat je goede moppen paraat hebt om ze aan het lachen te brengen.

De overleden oom, de koe en de biscuitman

Al in het tweede verhaal, ‘Matador’, lijkt de grens tussen de werkelijkheid en het surrealisme enorm te vervagen. Dit is direct merkbaar in de geweldige openingsalinea van het verhaal:

Mijn oom overleed drie keer in één week. Hij begon zijn sterfmarathon op woensdag, meteen nadat hij was thuisgekomen van het slachthuis. Hij zei: ‘Ik ben bedrogen’, ging op de bank liggen en overleed.

Vanaf dat moment zien we dat Mazen Maarouf het absurdisme niet schuwt in zijn verhalen. ‘Bioscoop’ leest als een soort van droom, een hallucinatie, waarin een (overleden?) kind een koe door de bioscoop ziet wandelen na een bomaanslag. Later vertelt een stier zijn verhaal in ‘Juan en Ausa’. In ‘Biscuit’ doet de ik-persoon de buitenwereld geloven dat zijn moeder Alzheimer heeft uit schaamte voor haar gedrag. Hiervoor denkt hij een ingenieus plan te hebben. Hij vertelt haar een vreemd verhaal over een man die auto’s, inclusief hun inzittenden, in biscuits kan veranderen, in de hoop dat het verplegend personeel inziet dat zijn moeder gek is.

Grappen voor de schutters - Mazen Maarouf

Droomacteur en een nieuwe persoonlijkheid

In andere verhalen gaat de auteur de filosofische toer op. In ‘Het andermansdromensyndroom’, mijn favoriete verhaal in de bundel, is het hoofdpersonage als het ware een figurant in de dromen van andere mensen. Op deze manier komt hij van alles over hen te weten, van angsten tot hun toekomstdromen. De man in ‘De engel des doods’ kan niet glimlachen en heeft geen gevoel voor humor.

Eerlijk gezegd heb ik geen gevoel voor humor en begrijp ik nooit waarom mensen glimlachen.

In ‘Een andere persoonlijkheid’ meet het ik-personage zichzelf een nieuwe persoonlijkheid aan omdat de liefde met meisje waar hij van houdt niet (meer) wederzijds is. Het meisje liegt constant, dus besluit de oude persoonlijkheid dat ook te doen. Hierdoor verliest hij haar echter nog sneller – ze vind zijn nieuwe persoonlijkheid veel leuker, dan zijn oude/echte persoonlijkheid. Maar dat is niet de enige reden dat het personage zichzelf wil veranderen. De andere persoonlijkheid is behulpzaam, sportief (ook al heeft hij maar één been) en hij gaat honderd jaar mee. Ik denk dat we met die laatste eigenschap de angst van de ik-figuur kunnen doorgronden. Hij is bang voor de dood, staat misschien zelfs al op het randje van afscheid nemen van de wereld. Hij heeft hulp nodig omdat hij bang is alleen achter te blijven (vervreemd van familie en zijn grote liefde) en/of omdat het einde nabij is.

Grappen voor de schutters - Mazen Maarouf

Een bloedprop en een minderjarig meisje

Helaas waren er dan ook een aantal verhalen die me tijdens het lezen enkel een gevoel van walging bezorgden. ‘Aquarium’  was echt onsmakelijk om te lezen. Twee ouders willen zo graag een kind, maar de vrouw heeft enkel een bloedpropje dat operatief verwijderd moet worden. Ze geven het bloedpropje een naam, behandelen het als hun kind en houden hem in een aquarium. Ik kan me voorstellen dag mensen een grote kinderwens hebben, maar dit vond ik allemaal wel heel luguber.

In het laatste verhaal, ‘Juan en Ausa’, heeft de dertigjarige Juan als wens om seks te hebben met een minderjarig meisje. Helaas komt deze wens uit in het verhaal, wat ik nogal problematisch vind.

De verhalen in Grappen voor de schutters hebben zowel de setting in oorlogsgebied als een hoge mate van absurditeit met elkaar gemeen. Mazen Maarouf maakt hier en daar een filosofisch uitstapje en probeert met humor de grimmige setting te verlichten. Maar dat lukt niet helemaal. Geen eenvoudige bundel.

Grappen voor de schutters - Mazen Maarouf

Met dank aan de Hebban leesclub voor een leesexemplaar.

Meer leestips?

Schrijf je in voor de nieuwsbrief
en ontvang ongeveer maandelijks verse boekentips!