Witte onschuld: de ontkenning van racisme in Nederland

In Witte onschuld verkent professor Gloria Wekker de voornaamste paradox van de Nederlandse cultuur. De ontkenning van het bestaan racisme en koloniaal geweld, terwijl er tegelijkertijd sprake is van agressief racisme en xenofobie. De doorsnee witte Nederlander ziet zijn land als een sociale, ethische natiestaat en ontkent het bestaan van racisme. Desondanks zit het Nederlands racisme verankerd in het cultureel archief – de diep ingesleten maatschappelijke attitudes en emoties die racisme in stand houden en hun oorsprong kennen in het koloniale verleden. In Witte onschuld verkent de auteur de weergave van zwarte mannen en vrouwen in de Nederlandse media (denk aan Sylvana Simons) en de mythe van tolerantie in racistische politiek. Ook het Zwarte Piet-debat komt aan bod. Witte onschuld is een erg interessant en actueel boek, maar door de academische schrijfstijl denk ik dat het verhaal hier en daar aan toegankelijkheid inboet. En dat is jammer, want de boodschap is zo ontzettend belangrijk.

Structureel racisme en koloniaal denken

Witte onschuld is de geactualiseerde uitgave van White Innocence (2016). Hierin onderzoekt Gloria Wekker de passie en agressie die ras oproept, terwijl het bestaan van ras en racisme tegelijkertijd in alle toonaarden wordt ontkend. Ook blikt ze terug op de ontvangst van haar Engelstalige boek in de Nederlandse media.

Met de titel Witte onschuld refereer ik aan een belangrijke en klaarblijkelijk bevredigende manier om in de wereld te staan. De titel van een dominante manier samen waarop Nederlanders over zichzelf denken: als een kleine maar rechtvaardige, ethische natie; kleurenblind en dus vrij van racisme; als inherent superieur op moreel en ethisch terrein, en dus een gidsland voor andere volkeren en naties.

Hoewel Witte onschuld iets minder toegankelijk geschreven is dan Why I’m No Longer Talking To White People About Race heb ik dit boek van begin tot eind met mijn volle aandacht gelezen. Qua thematiek is dit academisch geschreven boek minstens net zo interessant als het boek van Reni Eddo-Lodge – niet in de laatste plaats omdat Witte onschuld zich richt op structureel racisme en koloniaal denken in Nederland. Dichtbij huis dus. Professor Gloria Wekker beschrijft oa. hoe de media onze beeldvorming rond zwarte mensen bepaalt en het gebrek aan kennis over ons koloniale verleden.

Net als toen ik naar de voorstelling Aardappelbloed van Emma Lesuis ging, liet Witte onschuld me inzien hoe weinig ik eigenlijk weet over het koloniale verleden van Nederland. Hoe weinig dit eigenlijk aan bod gekomen is op school. Maar dat mag geen excuus zijn. Dat ik het op school niet heb geleerd, betekent niet dat ik me niet verder hierin moet verdiepen. Zeker omdat het koloniale verleden nog altijd doorleeft in de Nederlandse maatschappij.

Een van de sleutelinzichten die ik in het boek naar voren breng, is dat het koloniale verleden niet alleen consequenties heeft voor afstammelingen van gekoloniseerden en migranten, maar voor alle Nederlanders, ook witte. Daarnaast analyseer ik racisme niet zozeer als een individuele houding die sommige mensen ongelukkigerwijs treft, maar als een collectief erfgoed van bepaalde soorten kennis, structuren van attituden en referentie, en gevoelens, opgeslagen in een cultureel archief dat tot stand gekomen is op basis van vierhonderd jaar imperiaal rijk.

Politiek, literatuur, feminisme en humor

Witte onschuld is een boek dat vele subthema’s omvat. Van het ongemak omtrent de terminologie wit en zwart tot de politieke vraagstelling waarom de grote meerderheid van de witte homomannen op de PVV stemt. Daarnaast onderzoekt professor Gloria Wekker het Nederlands archief in diverse literaire werken. Hoe wordt er door witte auteurs geschreven over niet-witte mensen?

Er zijn enkele andere romans waarin de representatie van zwarte vrouwen centraal staat, zoals De buitenvrouw van Joost Zwagerman (1994), en ook Alleen maar nette mensen van Robert Vuijsje (2008) later ook onder dezelfde naam verfilmd. Deze romans zijn geschreven door witte mannen en zijn verlammend in de manier waarop zij het racistische culturele archief tentoonspreiden en reproduceren.

Ook het feminisme is een belangrijk onderwerp in Witte onschuld. Net als Reni Eddo-Lodge toont professor Gloria Wekker aan dat veel feministen zich niet intersectioneel opstellen. Dat geldt zelfs voor het ministerie dat zich op vrouwenzaken richt. Het feminisme gaat veel te vaak over witte vrouwen, niet over alle vrouwen. En dat is een kwalijke zaak. Daarnaast komt de manier waarop racisme vaak wordt weggelachen en een structureel onderwerp van moppen is ter sprake.

Hoofdstuk vijf staat compleet in het teken van het Zwarte Piet-debat. Aangezien deze discussie steeds grimmiger vormen aanneemt in Nederland is dit enorm relevant. Zelf dacht ik een vijftal jaar geleden ook nog dat er niets mis was met Zwarte Piet, maar inmiddels heb ik geleerd, gelezen en met veel mensen gesproken. Hierdoor kon ik mijn mening herzien. Gelukkig. Ik wens veel mensen een dergelijk eureka-momentje toe. Ik hoop dat het boek van Gloria Wekker kan bijdragen aan het debat. Want Zwarte Piet is racisme, hoe je het ook wendt of keert.

Juist de sterke overtuiging en wens dat men zelf niet en zelfs antiracistisch is, maakt dat het eigen handelen niet kritisch bekeken wordt.

Witte onschuld is een ontzettend belangrijk boek over structureel racisme in de Nederlandse samenleving. Professor Gloria Wekker licht toe hoe het koloniale verleden nog altijd van invloed is op de identiteit van de witte Nederlander. Hierbij maakt ze echter gebruik van behoorlijk academisch taalgebruik, waardoor het boek niet altijd even eenvoudig leest. Wie doorbijt krijgt echter een schat aan kennis te verwerken – en zal nooit meer op dezelfde manier naar de Nederlandse maatschappij kijken.