Duizend ogen: ongegeneerd kijken of bekeken worden

Samanta Schweblin beschrijft in Duizend ogen een nabije toekomst vol knullig gefabriceerde surrogaathuisdieren. Deze zogenaamde kentuki’s worden via software op afstand bestuurd door een andere gebruiker. Oftewel: door de aanschaf van een kentuki laat je een zwijgende vreemdeling meekijken in jouw dagelijkse leven. Een interessant startpunt voor een verhaal over oversharing en voyeurisme, maar helaas weet Schweblin dit wat mij betreft niet waar te maken. De personages blijven vlak en het verhaal bestaat uit te veel losse flodders om me echt te overtuigen.

Surveillance en privacy: een gekende thematiek

Veel mensen zijn laaiend enthousiast over Duizend ogen en dat begrijp ik ergens wel. Constante surveillance – alleen dan door particulieren in plaats van de overheid – en gebrek aan privacy zijn de belangrijke thema’s in dit boek van Samanta Schweblin. Voor mij als Science Fiction fan is dit absoluut geen onverwacht onderwerp. Ik zag dan ook veel overeenkomsten met (literaire) SF verhalen uit binnen- en buitenland, waardoor ik het boek niet erg vernieuwend vond. De ogen die alles zien deden me denken aan Big Brother uit 1984 of bijvoorbeeld de drones uit We see everything (William Sutcliffe). De kritiek op de macht van sociale media in ons alledaagse leven doet dan weer denken aan boeken als De cirkel van Dave Eggers (eveneens een hype waar ik absoluut niet weg van was) en Qualityland van Marc-Uwe Kling (een zogenaamde parodie die mij niet aan het lachen kreeg, maar dat terzijde).

Vond ik Duizend ogen een slecht boek vanwege de vele herkenbare elementen? Absoluut niet. Samanta Schweblin heeft een vlot geschreven verhaal afgeleverd met een verslavende werking. Het liefst had ik het boek in één ruk gelezen (maar helaas helaas had het echte leven andere plannen).

Kentuki’s: een wereldwijde rage

Kentuki’s zijn de nieuwste rage in Duizend ogen. Overal ter wereld schaffen mensen ze aan. Kentuki’s zijn een beetje knullig gefabriceerde panda’s, draakjes of kraaien. De koper beslist welke kentuki hij koopt, maar hij weet niet wie degene is die het via software op afstand bestuurt en meekijkt. Alsof je een zwijgende vreemdeling uitnodigt om bij je te komen wonen. Voor Alina betekent haar Kentuki troost na een mislukte relatie. Emilia mist haar geëmigreerde zoon, maar heeft via de kentuki van een jonge vrouw toch het idee van huiselijkheid en contact. Enzo koopt een kentuki voor zijn zoontje maar ontwikkelt er zelf een band mee. In totaal brengt Schweblin twaalf personages over de hele wereld ten tonele.

Onderweg zag hij verschillende auto’s met een sticker van een kentuki op de achterruit. Mensen hadden ze ook wel al broche of button op hun tas of op hun jas, of ze plakten een sticker van hun kentuki op hun ramen, naast het logo van hun voetblclub of het affiche van hun politieke partij.

De kentuki’s deden mij denken aan de pluizige bolletjes uit Fuzzie van Hanna Bervoets. En ook wel een beetje aan de gerobotiseerde huisdieren in de Young Adult reeks Jinxed. Wat Schweblin hier echter aan toevoegt is het feit dat iemand anders – een compleet willekeurige onbekende – de kentuki bestuurt. Als je een kentuki ‘bent’ kun je de eigenaar van deze kentuki de hele dag volgen en bekijken. Voyeurisme ten top in een uniek vertelperspectief. Maar daar laat de auteur toch ook een aantal kansen liggen.

Voyeuristische robuitdieren: het hoe en waarom

Door de vele personages krijg je een beeld van de brede verspreiding van de kentuki’s wereldwijd, maar blijft Duizend ogen soms ook wat oppervlakkig. Geen van de personages gaat emotioneel echt de diepte in. Bovendien was het laatste hoofdstuk behoorlijk voorspelbaar. Sowieso vond ik de verhaallijn rond Alina, kunstenaar Sven en kentuki Colonel Sanders het minst interessant. Hoewel Alina niet de meest vredelievende kentuki eigenaar is, is zij overigens wel degene die de voyeuristische robothuisdieren het meeste in vraag stelt.

’Wat reden al die mensen rond over de vloeren van vreemde huizen, toekijkend hoe de andere helft van de mensheid zijn tanden poetste? Waarom ging dit hele verhaal niet over iets anders? Waarom smeedde niemand samen met een kentuki een echt gewelddadig complot?
[…]
Waarom waren de verhalen zo klein, zo pietepeuterig intiem, bekrompen en voorspelbaar?’

Vooral dat laatste vroeg ik me tijdens het lezen ook vaak af. Voor mij blijft Duizend ogen iets te anekdotisch en mist er een sterk overkoepelend verhaal. Het is een aaneenschakeling van kleine verhaaltjes bij mensen thuis. Soms aandoenlijk, soms verdrietig of ontroerend – of tenminste dat zou het moeten zijn, maar het bleef wat mij betreft te vlak. Een wereld waarin mensen een kentuki hebben of kunnen zijn, heeft zo veel meer potentie. Samanta Schweblin kan met Duizend ogen haar literaire voorgangers helaas niet ontstijgen. Het is een vlot lezende en aangename roman, maar ook niet meer dan dat.