Friday Black: vlijmscherpe bundel over racisme, geweld en ons consumptiegedrag

In verhalenbundel Friday Black stelt Nana Kwame Adjei-Brenyah de uitwassen van racisme en onze consumptiemaatschappij aan de kaak. De verhalen zijn surrealistisch, satirisch en spelen zich af in nabije toekomst. De auteur laat in zijn grimmige toekomstvisie zien hoe het is om jong en zwart te zijn in Amerika. Dat Friday Black wordt aangekondigd als Black Mirror meets Black Lives Matter begrijp ik dan ook helemaal.

Gruwelijke moord leidt tot vrijspraak

Nana Kwame Adjei-Brenyah opent zijn bundel meteen heel sterk met ‘De vijf van Finkelstein’. Hoofdpersoon Emmanuel heeft van kinds af aan geleerd zijn Zwartheid in te tomen. Glimlachen wanneer hij boos was, fluisteren wanneer hij wilde schreeuwen, altijd het bonnetje vragen in winkels ter voorbereiding van de vraag ‘heeft u dat wel afgerekend meneer?’.

Terwijl Emmanuel zich voorbereid op een sollicitatiegesprek houdt hij zich bezig met het nieuws: de vrijspraak van George Wilson Dunn na het vermoorden van vijf zwarte kinderen door hen met een cirkelzaag van het hoofd te ontdoen. Dunn steekt het op zelfverdediging. Uit protest ontstaan er groepen Noemers, chique geklede bendes à la de droogs uit A Clockwork Orange. Zij vermoorden onschuldige witte mensen, terwijl ze de naam van een van de vermoorde kinderen scanderen. Met dit openingsverhaal toont de auteur aan hoe zwarte mensen op straat worden aangekeken en hoe mensen bevooroordeeld zijn. Ook laat hij de mogelijke – en verstrekkende – gevolgen van racisme zien.

Optimalisatie van genen

‘Het tijdperk’ speelt zich af in de nabije toekomst – na de Ommekeer die volgde op de Grote Snelle Oorlog en de Lange Grote Oorlog – waarin jongtieners les krijgen in HoeHetWas. Kinderen worden tegenwoordig vaak geoptimaliseerd met gecorrigeerde genen. Dat geldt echter niet voor het hoofdpersonage Ben.

Zonder optiselectie kun je volmaaktheid wel vergeten. Kan me niet schelen. Ik ben waarachtig. Ik ben best fier.

Het optimaliseren gaat echter niet altijd volgens plan:

Soms komen kinderen die prenataal zijn geoptiselecteerd helemaal vervormd ter wereld. Samantha is ‘onoptimaal’. Dat is de officiële term voor mensen zoals zij, bij wie de optimalisatie fout is gegaan, waardoor hun lichaam er verschrikkelijk uitziet.

Ben heeft een slechte band met zijn gezinseenheid en zit niet zo goed in zijn vel. Hij heeft een extra dosis ampullen met Goed nodig om zich goed te voelen, maar dan wordt hij op rantsoen gezet. Leslie McStowe, wiens scans een grote compatibiliteit uitwezen met Ben, nodigt Ben uit zijn verjaardag bij haar thuis te vieren.

‘Ik doe niet aan dat soort vieringen en ga niet om met jou. Trouwens, iedereen vindt jouw ouders raar,’ zeg ik.

Uiteindelijk besluit hij toch te gaan en leert hij veel over het leven van voor de Ommekeer en het leven zonder Goed. Ben is sowieso een grappig personage vanwege zijn waarachtigheid – hij zegt altijd wat hij denkt wat de waarheid is en beseft niet dat hij daarmee anderen kan kwetsen. Daarnaast is het verschil tussen de wereld van nu en de futuristische, liefdeloze toekomst pijnlijk duidelijk.

Een pretpark, een engel en een gesprek met foetussen

Het verhaal ‘Zimmerland’ leest als een combinatie van Westworld en Black Mirror. Isaiah is meestal de hoofdrolspeler van de module Cassidy Lane, wat er op neerkomt dat hij het grootse deel van de dag wordt neergeschoten door bezoekers. In zijn omgeving denken mensen dat hij zijn ziel verkoopt door in het Onrechtpark te werken, maar Isaiah heeft goede hoop dat hij dingen kan veranderen.

In ‘Lichtspuwer’ wordt Deirdra in de bibliotheek van de school doodgeschoten. Ze verandert in een engel en probeert een nieuwe school shooting te voorkomen, waarbij ze onverwachts hulp krijgt van de geest van haar moordenaar.

De geest en de engel zijn niet de enige bovennatuurlijke verschijning in Friday Black. In ‘Het ziekenhuis waar’ ontmoeten we de Twaalftongige God en in ‘Lark Street’ praat de naamloze hoofdpersoon met twee geaborteerde foetussen. Hij vertelt ze waarom ze ‘geen mensen zullen worden’ en hoe moeilijk het was om deze beslissing te nemen. Hij vertelt ze over hun moeder en hij neemt ze mee naar een helderziende. De symboliek van dit verhaal is prachtig. Desondanks is het wel een heel heftig onderwerp. Ik kan me voorstellen dat het voor mensen die zelf in zo’n situatie hebben gezeten erg confronterend kan zijn. Misschien wel te.

De klant is koning

In ‘Friday Black’ neemt Nana Kwame Adjei-Brenyah ons consumentengedrag op hilarische wijze onder de loep. In de toekomst die hij omschrijft is Black Friday een dag waarop er enorm veel doden vallen. Mensen kunnen alleen luxegoederen betalen op een dag als deze: dus is vechten op leven en dood de manier. Een bloederig verhaal.

Vervolgens zien we in ‘Hoe je een jack verkoopt, volgens Iceking’ de winkel uit ‘Friday Black’ terug, inclusief hetzelfde hoofdpersonage. Ik houd van deze persiflage op onze consumptiemaatschappij en de concurrentie tussen de verschillende medewerkers. Sowieso vind ik het altijd tof als verhalen in verhalenbundels naar elkaar verwijzen of over dezelfde personages gaan. Ook ‘In de retail’ lijkt zich in dezelfde winkel af te spelen, al is er een andere medewerker aan het woord. Een nieuwe uitspraak heeft haar intrede genomen in het dagelijkse vocabulaire “een Lucy doen”. Oftewel: de dood tegemoet springen vanaf het dak van het winkelcentrum.

Nana Kwame Adjei-Brenjah schrijft bijzonder sterke verhalen die je aan het denken zetten over onze consumptiemaatschappij, geweld in de samenleving en de manier waarop er met minderheidsgroepen wordt omgegaan.  Mijn favoriete verhalen zijn: ‘Het tijdperk’, ‘Zimmerland’, ‘Lichtspuwer’ en ‘Door de flits heen’. Eigenlijk was er slechts een verhaal – ‘De leeuw en de spin’ – dat niet echt bij me binnenkwam, de andere verhalen brachten een breed spectrum van emoties aan de oppervlakte. In openingsverhaal ‘De vijf van Finkelstein’ voelde ik bovendien een A Clockwork Orange-achtige vibe, terwijl ‘Zimmerland’ deed denken aan Westworld. Absoluut een boek van deze tijd. Met een boodschap die gehoord moet worden.

Met dank aan VBK Uitgevers voor het recensie-exemplaar.